Kunstenaars begeven zich steeds vaker in een schemergebied tussen artistieke expressie en regelgeving. Wanneer ben je een grensgeval en wanneer kun je als mediakunstenaar op het matje worden geroepen? Is een update van de wetgeving nodig?
Kunst is een wezenlijke menselijke activiteit die de bescherming van de wet verdient. De Amerikaanse auteurswet verleent creatieve makers een beperkt monopolierecht om kunstwerken te produceren die gebaseerd zijn of afgeleid zijn van een ander origineel werk. In Europa garanderen de meeste grondwetten een bijzondere bescherming van kunstzinnige uitdrukking en erkennen de sleutelrol van kunst in het ontplooien van individuen en gemeenschappen. Auteursrechtenorganisaties als Creative Commons en Pictoright zetten zich in voor visuele makers in Nederland. De onlangs gehouden Incubate Pirate Conference zoomde in op de piraterij in de kunsten en de waarde van creatie binnen de samenleving.
Binnen de kunstwereld bestaan talloze voorbeelden van schending van intellectuele eigendomsrecht door artistieke expressies. Stichting Mediamatic ontglipte twee keer aan een rechtszaak. De eerste keer door winkelketen Hema wegens de Arabische tegenhanger het kunstproject El Hema. En de tweede keer na een sommering van McDonalds wegens het gebruik van de ‘Ronald Mc Donald’ poster tijdens de Spinoza manifestatie. Uiteindelijk besloten beide ketens er geen rechtszaak van te maken. Ook kunstenaars zoeken de grenzen van artistieke vrijheid op. De Rotterdamse Jonas Staal maakte ‘bermmonumenten’ voor politicus Geert Wilders die zich bedreigd voelde en aangifte deed. Een drie jaar durende rechtszaak en een uiteindelijke vrijspraak van doodsbedreiging waren het resultaat. De Deense Nadia Plesner Joensen moest het opnemen tegen Louis Vuitton. Ex-politica Femke Halsema riep zelfs op tot een
consumentenboycot van Vuitton. Ook het nieuwe campagnebeeld van Art Amsterdam 2011 met daarop Wilders als ‘hippe kunstenaar’ is een voorbeeld van mogelijke rechtenschending. Volgens de Volkskrant heeft de maker Jasper de Beijer geen rekening gehouden met mogelijke juridische gevolgen. Advocaat Marcel de Zwaan noemt het affiche een grensgeval waarin artistieke uitingsvrijheid uiteindelijk prevaleert.
Al deze voorvallen benadrukken het schemergebied tussen een artistiek product en rechtenschending. Voor veel mediakunstenaars die gebruik maken van digitaal materiaal roept dit onderwerp nog altijd vragen op. De tentoonstelling ‘Chilling Effects’ probeert discussie te stimuleren over vragen als: Wat voor invloed heeft de regelgeving op de artistieke vrijheid van mediakunstenaars? Wanneer mogen Google, Facebook, films, games en publieke personen als inspiratie gebruikt worden? Mag je als voorbijganger zomaar onderdeel zijn van een videokunstwerk? En wanneer ben je als mediakunstenaar commercieel bezig?
De kunstenaars die aan deze tentoonstelling deelnemen zetten de term ‘chilling effect’ kracht bij door hun naam niet bij de werken te vermelden. De werken zijn geïnspireerd door films als Alice in wonderland en Space Odyssey, figuren als Dali, Hitler en Wilders, merknamen McDonalds, netwerken als de Vrijmetselarij en Facebook en doodgewone mensen op straat. Te zien zijn controversiële installaties, videowerken, geënsceneerde fotografie, 3D en c-prints en ‘jatkunst’ van de oude stempel.
Voor ‘Chilling effects’ is gekozen voor een gecombineerde opening met lab-event. De tentoonstelling opent op 21 april om 18.00 uur. Het lab-event vindt om 19.30 uur plaats. Quirijn Meijnen (Advocatenkantoor Meijnen), Barry Spooren (Incubate Pirate Conference 2010) en Paolo Cirio (Face to Facebook) reageren op vragen en dagen het publiek en kunstenaars uit tot een levendige discussie.
Credits:
Curator / samenstelling: Ella Buzo
Organisatie en productie: TETEM kunstruimte
