In elke nieuwsbrief die Netwerk CS tussen 2002 en 2008 verspreidde, werd een kunstenaar geïnterviewd over zijn of haar ontwikkelingen binnen het kunstenaarsschap, vanaf 2006 zijn dit kunstenaars die deelnemen aan het programma ' Van talent naar beroep'.
februari 2004
Mijn moeder komt uit India, ze is hier naartoe gekomen om te werken als verpleegster. Dag 1 in Nederland was al een dag van negen tot vijf. Twee jaar later leerde ze een man met snor kennen, Theo, mijn vader. Drie jaar later werd ze de moeder van Ashirwad. Nog nooit heeft ze problemen gehad met bureaucratische ambtenaren die haar omwille van het ontbreken van ‘langdurige documenten’ angst inboezemden. Ze had een huis, een huwelijk, en alles wat daarbij hoort: een verzekering, een spaarrekening in Nederland, etc.
Renata Banasova verging het ietwat anders. Een relatie dreef haar naar Nederland. Ze was jong, 23, en woonde in Slowakije ‘Ik had geen idee wat me te wachten stond, behalve liefde.’
Banasova is grafisch vormgeefster. Ze heeft een eigen onderneming en geeft daarnaast twee uur in de week vrijwillig les aan een Montesori school in Amsterdam. Ze onderwijst het vak handvaardigheid.
Waarom wilde je naast je normale werk lesgeven op een school?
‘Als grafisch ontwerper werk ik thuis. De laatste twee jaar waren mijn stappen buiten de deur altijd richting de Vreemdenlingenpolitie, mijn advocaat, de belastingdienst of de Kamer van Koophandel. Natuurlijk ging ik ook naar de supermarkt, maar dat zie ik niet als een sociale ontwikkeling. Ik wilde weten hoe het is om met Nederlanders om te gaan. Ik kwam de deur niet uit, of het moest dus zijn om te gaan “paspoort vechten”. Ik wilde ander sociaal contact krijgen. Weten hoe het is om met Nederlandse kinderen te werken. Via mijn buurman kwam ik op de Montesori school. Zijn twee kinderen zitten er. Ik wilde weten wat kinderen leren in Nederland, en wat ik moest leren om met Nederlanders om te gaan.’
De kinderen zijn in de leeftijd van zes tot en met acht. Banasova wordt Juf Renata genoemd. Mijn juffrouw heette vroeger Juffrouw Bierenbroodspot. Arme ik. Banasova legt me geduldig de rest van haar levensverhaal uit, ik luister aandachtig.
‘Ik ben grafisch vormgeefster geworden op advies van mijn advocaat. Ik had vier jaar aan de Rietveld Academie gestudeerd en heb nog twee jaar een tweede fase opleiding fotografie & video gevolgd. Als je zes jaar in Nederland gestudeerd had, dan had je volgens mijn advocaat recht op een paspoort als je aansluitend nà je studie twee jaar werk zou hebben. Ik ben dus de eenmanszaak Banasova begonnen, en heb afgelopen december een paspoort gekregen.’
De zomer van 2003 was een emotionele piek voor Banasova. Haar legale verblijf in Nederland was onzeker. Ze moest vechten voor een paspoort. En het werd haar moeilijk gemaakt ‘Als allochtone eigen ondernemer moest je in het tweede jaar een winst van € 8.500 hebben. Die regeling geldt niet voor autochtonen. Ondernemers investeren liever dan een hoge belastbare winst te behalen! Voor mij was het heel onnatuurlijk en lastig.’
Banasova kwam terecht in een stroeve situatie, een bureaucratische molen. ‘Als nieuwkomer hoor je meer over je plichten dan over je rechten.’
Bij Mama Cash heeft Banasova onlangs een tentoonstelling gehad. Ze behoorde tot de acht genomineerden – uit de 150 inzendingen! – van de Mama Cash Kunstprijs. Onderwerp van haar kunst was ‘de problematiek rond immigratie’. Als bekende van de Vreemdenlingenpolitie wist zij dat deze dienst alleen geïnteresseerd is in antwoorden op de volgende vragen: 1) Heeft u een geldig paspoort? 2) Bent u ingeschreven op een Nederlands adres? 3) Heeft u genoeg geld op een Nederlandse bankrekening? 4) Bent u verzekerd?
‘De tentoonstelling bij Mama Cash behandelt de problematiek van immigratie uit het gezichtspunt om nieuwkomers aan een psychologische ondervraging te onderwerpen. Die eeuwig economisch gerichte vragen doen niks in het hoofd van de immigrant. In Afrika wil bijna de hele jeugd naar Europa. Ze denken dat het een paradijs is, maar ze denken niet verder. En ze worden ook niet gepushed verder te denken. De kern van de tentoonstelling bij Mama Cash zit in drie vragenlijsten. Ik wil nieuwkomers, vóórdat ze een vreemd territorium binnengaan, een spervuur aan vragen stellen.’
De vragen werden tijdens de tentoonstelling gepresenteerd in de vorm van een lichtkrant. Op de website van Banasova (www.banasova.org) vind ik drie bundels van vragen; enkele voorbeelden: Wat kan een Nederlander van je leren? Kan je tegen een nederlaag? Hoeveel talen spreek je? Wat ga je doen? Kan je jezelf zien over 10, 20 jaar? Hoeveel kan een migrant verwachten van een nieuw territorium?
Mijn eerste jaar in Nederland was een vacuüm. Ik miste een bepaalde bescherming, een netwerk. Ik ervoer wat culturele en sociale verschillen betekenden. Mijn advies is voor iedereen die naar het buitenland wil: het beste is om daar een baan te hebben of middels een educatieve uitwisseling er naartoe te gaan. Je hebt dan meteen een netwerk.’
Staat het project bij Mama Cash ver van je bezigheden als grafisch vormgever af? Voel je je een kunstenaar?
‘Ik heb vroeger heel veel geschreven. In Slowakije maakte ik interviews voor kunstkranten. Hier in Nederland heb ik een korte film in Paradiso gepresenteerd. Ook heb ik gezongen en eigen teksten geschreven. Ik heb soms behoefte om meer in tekst te zitten, een manier van kunst die niks met vorm te maken heeft. Dat grafische ontwerpen heb ik gekozen voor de Vreemdelingenpolitie.’
‘Nu heb ik ook recht op subsidiegeld. Ik wil in de toekomst projecten maken om een brug tussen Slowakije en Nederland te slaan.’
Was dit je eerste kunstenaarsproject?
‘Nee, op de Rietveld Academie heb ik ook veel tentoongesteld. Maar dit project was wel de eerste die meer woordgericht was. Ook hadden de projecten op de Rietveld Academie niet te maken met de immigratieproblematiek. De tentoonstelling bij Mama Cash is voortgekomen door de emotionele piek door de moeilijkheden van mijn verblijf in Nederland in de zomer.’
Wat vind je belangrijker om te doen: werken als grafisch vormgever of als kunstenaar?
‘Grafisch vormgeven is een manier om te overleven. Het project bij Mama Cash was een manier om aandacht te krijgen op de wijze die bij mij past.’
In mei wil Banasova een project realiseren in Hilversum, in kuuroord De Zonnestraal. Ze wil daar foto’s hangen, filmpjes vertonen en ook geluidsbanden draaien. ‘Ik wil mensen het gevoel geven dat ze alles wat ze zien ervaren als iets bekends, dat ze denken dat het bij het kuuroord hoort. Terwijl de foto’s, filmpjes en het geluid uit Slowakije komen.’ Problemen zijn onzichtbaar.
‘Bureaucratie en wetgeving laten zich niet zien. Evenals sociale contacten. Dat maakt landen verschillend. En moeilijk voor vreemden.’
‘Ik wil mensen wijs maken. Niet tegenhouden of terugsturen.’