Aanval op de kunst
Op vrijdag 10 juni 2011 viel de brief ‘Meer dan kwaliteit’ van de staatssecretaris voor cultuur, Halbe Zijlstra (VVD), in de elektronische postbus van Nederlandse instellingen voor kunst en cultuur. Daarin werd uitgelegd hoe met de botte bijl 200 miljoen euro bezuinigd zou moeten worden op kunst en cultuur, en wel met ingang van 1 januari 2013. Zijlstra, die er rond voor uit komt geen enkel verstand te hebben van kunst en cultuur, bleek alle adviezen, waaronder die van de Raad voor Cultuur (officieel adviesorgaan van de overheid) naast zich te hebben neergelegd. Subsidies voor een beperkt aantal ‘topinstellingen’ zoals de Nederlandse Opera, die sowieso al een groot deel van het beschikbare budget verbruiken, blijven gehandhaafd. Het grootste deel van de andere instellingen mogen wat hem betreft verdwijnen – ze kunnen niet meer rekenen op structurele ondersteuning van het rijk. Bovendien wordt het budget dat beschikbaar zal zijn voor projectsubsidies – voor individuele kunstenaars, eenmalige projecten, festivals – meer dan gehalveerd. Alleen ‘internationaal toptalent’ en kunst die zich al bewezen heeft, mag blijven.
Hier is niet zomaar sprake van een verwachte bezuinigingsoperatie van een centrumrechts minderheidskabinet dat aan de leiband loopt van de populistische PVV. Hier is sprake van een rechtstreekse aanval op de kunst, een aanval op alles wat niet binnen een markteconomie past, alles wat zich niet wil of laat voegen naar de logica van een populistisch getint neoliberalisme. Het betekent het einde van een met veel inspanning en moeite opgebouwde cultuur. Er staan wel wat obligate zinnetjes in de brief waaruit een slecht lezer de indruk zou kunnen krijgen dat er sprake is van een beleidsvisie, maar elke inhoudelijke frase wordt tegengesproken door de voorgenomen maatregelen. Uit de brief spreekt ressentiment jegens vernieuwende en onderzoekende kunst, jegens kunst die nieuwe wegen probeert in te slaan, en die zich niet kan bedruipen van de markt alleen. Er spreekt minachting uit voor het werk van kunstenaars, minachting voor de rijke ervaring die kunst kan opleveren, minachting voor de mensen die daarvan genieten en profiteren. Dat kunst een bijdrage levert aan de samenleving en aan innovatie wordt genegeerd. Dat kunst en cultuur een publiek belang hebben, wordt ontkend; in feite wordt ontkend dat er zoiets als een publiek belang bestaat. Alleen wat ‘de markt’ – wat dat ook moge zijn – of een rijke mecenas wil betalen, heeft bestaansrecht. De brief is een knalharde oekaze. Onder de zweep van het populistisch neoliberalisme op naar ondergang.
Er is geen enkele beleidsreden om 200 miljoen te bezuinigen. Het is zo afgesproken met de PVV in ruil voor gedoogsteun voor het minderheidskabinet in het parlement. De bedoeling ervan: onherstelbare schade toe brengen aan een complete beroepsgroep. Zijlstra tracht deze beroepsgroep te decimeren en het creatieve, innovatieve en kritische potentieel dat ze bezit uit te schakelen. Geen lid van zijn eigen VVD of coalitiepartner CDA die hem tegenspreekt. Wat hen betreft is de traditionele kunst een overbodig ornament van de samenleving. De hedendaagse kunst worden bestempeld als vervreemd en ja, al zal niemand dat woord gebruiken: ‘entartet’.
Deze keuze voor toptalent impliceert dat de staatssecretaris een tweedeling ziet tussen ‘kunst die zich al bewezen heeft’ en andere kunst. Dat is onnavolgbaar en dom. Kunst ontwikkelt zich continu, reflecteert op de samenleving en de tijd waarin wij leven, staat vaak haaks op wat algemeen geaccepteerd is, opent nieuwe en onvermoede perspectieven. Wat Zijlstra betreft zal er alleen nog plaats zijn voor kunst uit lang vervlogen tijden, cultureel erfgoed in de vorm van ballet, opera, klassieke muziek en beeldende kunst uit vorige eeuwen. Maar die klassieke kunst heeft alleen betekenis als er ook nieuwe kunst is, beide versterken elkaar en geven elkaar bestaansrecht.
Er zal met ingang van 1 januari 2013 geen geld en dus geen tijd zijn voor het maken van bijzondere of grootschalige kunst, niet voor fundamenteel onderzoek, niet voor het ontwikkelen van complex technologisch werk, niet voor kunst die zich kritisch verhoudt tot onze ingewikkelde samenleving, niet voor kunstwerken die de samenleving en de mensen die er deel van uitmaken op soms onnavolgbare wijze verrijken. Wat overblijft is ‘music for the millions’, de rest zal amateurkunst zijn. De kunstenaar moet het maar in z’n vrije tijd doen, als hij het niet laten kan. De culturele dynamiek verdwijnt en daarmee de economische dynamiek die wordt aangedreven door de kunst. Van enige innovatie en internationale uitstraling zal helemaal geen sprake meer zijn.
Er was natuurlijk wel degelijk kritiek te leveren op de bestaande situatie. Lang niet iedereen in de sector was blij met de manier waarop de gelden werden verdeeld. Maar aan elk begin van een discussie daarover, en hoe je het geld het beste inzet om het bloeien van een cultuur te stimuleren, maakt Zijlstra’s plan een ruw einde. De oplossing is simpel: allemaal weg.
De reacties op de voorstellen zijn niet mis. Dat het leidde tot een opstand onder kunstenaars en de medewerkers van de betrokken instellingen spreekt voor zich. Maar het leidde ook tot grote woede bij de private fondsen, rijke rechtse cultuurliefhebbers en mecenassen – Zijlstra meent immers dat de kunstsector door hen gefinancierd kan worden. Tijdens de parlementaire hoorzittingen wreven zij Zijlstra in dat in Nederland niet alleen een cultuur van geven voor kunst ontbreekt, maar ook dat er zo goed als geen fiscale voordelen voor mecenaat bestaan. Zij zeiden glashard dat ze zich verraden voelen, opgezadeld met een onmogelijke taak om de kunst te redden en verklaren onomwonden dat de overheid laat zien een onbetrouwbare partner te zijn. Zij noemen het voorgestelde beleid beledigend, onverantwoordelijk en contraproductief. Rick van der Ploeg, vooraanstaand econoom, voormalig staatssecretaris voor cultuur en voorstander van een economische professionalisering van de kunst, schreef in de NRC dat het “het(...) een gotspe (is) dat het kabinet deze onomkeerbare slachting van het fijnmazige, hoogwaardige en veelzijdige netwerk van culturele mogelijkheden in ons land voor zijn rekening wil nemen,” en voegde daaraan toe “Dit voorgenomen besluit ontbeert het in de democratische rechtsstaat noodzakelijke kwaliteitsniveau.” Dat is een zinnetje om twee keer te lezen.
Het geeft te denken dat een minderheidskabinet dat met gedoogsteun kan rekenen op steun in het parlement van de helft plus één zetel, zulke draconische en ingrijpende maatregelen neemt zonder zich ook maar iets aan te trekken van die andere helft min één zetel. Zijlstra beaamt schaamteloos dat de voorstellen worden gedaan zonder enige kennis van zaken, en bij totale afwezigheid van interesse voor het veld. Die ondemocratische attitude laat het ergste vrezen voor de veel ingrijpendere voorstellen van deze regering voor bezuinigingen in gezondheidszorg, onderwijs en de pensioenvoorziening, en de maatregelen die ze (niet) neemt om de financiële wereld op orde te brengen.
Iedereen die is gevraagd om advies uit te brengen heeft het plan ten sterkste afgeraden, het ongevraagde advies is zonder uitzondering negatief. Unaniem wordt gesteld dat de plannen desastreuze gevolgen zullen hebben. Uitzonderlijk veel instellingen zullen worden opgeheven en er zal nauwelijks nog geld zijn voor kunstenaars. Er zal een grootschalige kapitaalvernietiging plaatsvinden, de kosten zullen niet opwegen tegen de baten en het zal Nederland tot cultureel derde wereldland degraderen. Het laat zich raden wat dit zal betekenen voor het culturele en economische vestigingsklimaat. Er zal geen internationaal bedrijf of hoogwaardige kenniswerker zijn die nog zal peinzen om neer te strijken in zo'n culturele woestijn.
De regering heeft alle adviezen naast zich neergelegd en drukt in marstempo haar plannen door. Daaruit valt niet anders te concluderen dan dat zij van plan is om de Nederlandse kunst en cultuur grotendeels uit te roeien. Met de halvering van de projectsubsidies, op een kunstbudget dat voorafgaand aan de bezuinigingen al tot de laagste van Europa behoorde, zullen de Nederlandse kunsten in 2013 ophouden te bestaan in haar huidige vorm en omvang. Na zeshonderd jaar van ontwikkeling en vooruitgang– ingezet tijdens de Renaissance – zal Nederland opnieuw in een Dark Age aanbelanden.
Sonic Acts -
Arie Altena,
Lucas van der Velden,
Martijn van Boven,
Annette Wolfsberger,
Nicky Assmann,
Femke Herregraven,
Gideon Kiers
WAT KUNT U DOEN?
Teken de petities!
http://www.schadekaart.nl/page/1946/nl
http://www.schadekaart.nl/
http://www.dezaaknu.nl
Doe mee!
Boijmans Bezet
26 June, 11:00 - 17:00 hrs
Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam
www.schuileninhetrijks.nl
Neem deel aan de mars ter beschaving op 26 & 27 juni in Rotterdam & Den Haag
http://www.marsderbeschaving.nl
Sonic Acts Weteringschans 6 - 8 1017 SG Amsterdam
t +31206264521 f +31206222721 e info@sonicacts.com
www.sonicacts.com