Nollywood is na Hollywood en Bollywood de grootste filmindustrie ter wereld. In Lagos, de hoofdstad van Nollywood, worden jaarlijks ongeveer 1000 films opgenomen. Kunstenaarsduo Sander Breure en Witte van Hulzen zijn na hun reizen door Nigeria en Uganda geïnspireerd door de Afrikaanse manier van filmen en zijn nu bezig hun eerste speelfilm te maken. Ze beginnen te vertellen en hun ogen glimmen. ‘Nollywood is fantastisch. De films lijken soms net onbegrijpelijke soaps. Ik bedoel: waarom verandert een man in een slang die een prostituee verkracht om haar geld te laten kotsen?"
Julia van Mourik van Lost & Found nodigde hen uit om samen met haar een avond rond Nollywood cinema samen te stellen. ‘Omdat er in Nederland niet veel mensen zullen zijn die acteurs of films uit Nollywood kennen leek het ons geweldig om hier, in Smart Project Space, tijdens Lost & Found mensen kennis te laten maken met Nollywood.’ Op vrijdag 11.11.2011 werden onder meer Nigeriaanse filmmakers geïnterviewd in een heuse Nollywood filmset. De jongens van 9JAtv filmen alle sprekers en streamen die vervolgens op een groot scherm achter de sprekers. Waardoor je lijkt te kijken naar een film in een film, tegen een achtergrond van tientallen glossy Nollywood posters, gotische vazen en kitscherige nepbloemen. De zaal zit vol met tientallen geïnteresseerde Nederlanders –‘Ik keek al Nollywood voor het cult was’, en ‘Afrika zit in mijn bloed’- en bovenal veel Nigerianen.
Want ook in Nederland is Nollywood populair en worden films opgenomen. Zoals de film ‘Will you Forgive Her’ van de in Nederland wonende Simon Timah, uit Kameroen. Deze (deels waargebeurde) film speelt zich af in Rotterdam en draait om illegalen die proberen een verblijfsvergunning te krijgen en daarbij tegen allerlei obstakels aanlopen. Simon Timah is trots op zijn film: ‘I told a real story, and you know what… I told it well.’
Er wordt geprobeerd om te skypen met Fred Amata. Een held in Nollywood; in de afgelopen 15 jaar maakte hij als acteur, producer en regisseur meer dan 50 films. Fred blijkt op het vliegveld te zijn. Via een telefoon met een luidspreker wordt geprobeerd om Fred te pakken te krijgen.
‘Fred. Fred? Hallo? Fred?’
‘I have to check-in, I’m at the airport.’
‘But Fred, you’re live on stage.’
‘Oh. Go watch my movie Fragile Pain. It’s one of the… It’s a film about the existing of our legend. Gotta run now…Bye!’
De gehaastheid van Fred lijkt typisch voor Nollywood. Filmen wordt gedaan met een haast Guerrilla-achtige methode. Er is weinig geld, een heel kleine productie –denk: de cameraman is editor en chauffeur, de regisseur is stuntman en stand-in en mamma doet de catering. En er moet veel gebeuren en veel verteld worden in een korte periode. Het vertellen van de verhalen en het in leven houden van de tradities zit diepgeworteld in de cultuur. De Zuid-Afrikaanse fotograaf Pieter Hugo zei daar het volgende over, naar aanleiding van de fotoserie ‘Nollywood’ uit 2008 waarin hij acteurs liet poseren in typische Nollywood scènes. ‘The continent has a rich tradition of story-telling that has been expressed abundantly through oral and written fiction, but has never been conveyed through the mass media before.’ Sander zegt min of meer hetzelfde: ‘De opkomst en lage prijs van de videocamera’s hebben geleid tot een ware emancipatie. Iedereen kan nu een camera kopen en film maken en aan de wereld laten zien wat er gebeurd in Nigeria en de omliggende landen. In Nigeria worden al 20 jaar heel veel succesvolle films gemaakt. Maar de waardering vanuit de Europese filmscène is minimaal. Eigenlijk zou je de films kunnen zien als een avant-garde kunstvorm. Mensen die onafhankelijk van iedereen een camera gekocht hebben en een film zijn gaan maken. En zich daarbij niet hoeven te conformeren naar de smaak van iemand anders. Witte: ‘Vandaar ook dat wij ons als kunstenaars daaraan kunnen spiegelen. Zowel wij als veel van onze vrienden, zijn kunstenaar, hebben weinig geld en budget, en willen toch heel graag mooie dingen maken, maar we hebben niet zoveel tijd. Daarin lijkt onze werkwijze, op die van de Nollywood filmmakers.’
Het ontwikkelen van Nollywood films heeft zoveel overeenkomsten met de Europese avant-garde vonden de curatoren van deze avond, Julia van Mourik, Sander en Witte dat ze dat met het publiek wilde delen. Daarom werd de Britse kunstenaar Nathaniel Mellors –bekend om zijn absurdistische narratieve werken, die te zien waren tijdens een expositie in Smart Project Space- gevraagd om een selectie te maken van films die hem deden denken aan Nollywood. ‘Ik heb een grote interesse in het mechaniek van film, in de deconstructie van de fantasie.’ De selectie bestaat uit een Levi’s commercial van Robert Abel en films van Larry Cohen en Roger Coleman. Een goede commercial –zoals deze van Levi’s- is volgens Nathaniel haast vergelijkbaar met kolonialisme: ‘Je maakt een bepaald gedachtegoed of denkbeeld geliefd, en zo gaat het langzamerhand in je geest zitten en wordt het de status quo. Tegelijkertijd is dat natuurlijk een enorm kritiekpunt op het consumeren van zogenaamd individuele belevingen. Jij eet niet het monster, maar het monster eet jou.’
Het geliefd maken van bepaalde opvattingen is direct terug te vinden in Nollywood. Een groot deel van de films wordt gefinancierd door de kapitaalkrachtige Pentecoastel Churches -een soort Pinkstergemeente- waarin de boodschap van de ‘new born Christians’ wordt uitgedragen. Zoals in ‘The Pastors Club’ van Samuel Nyamekye uit 2009, waarin een kwade zeemeermin zes pastoors in haar macht heeft en deze mannen door het vertrouwen in God aan het slechte kunnen ontsnappen. Maar er zijn ook tegenverhalen, waarin sociaal onrecht en de macht van de kerk aan bod komen. Zoals in Teco Bensons ‘Fake Propet’ waarin een corrupte op geld beluste maffiosopastoor mensen voorliegt en uitbuit. Bij sommige films stappen de pastoors aan het einde van de film -met behulp van allerlei special effects- uit hun rol en wenden zich tot de kijker. Ze houden een relaas over de moraal in de film en de scheiding tussen goed en kwaad. ‘So folks, what did we learn?’
Dromen spelen daarin een belangrijke rol. Naar het oeroude idee dat de slaap het moment is dat je alleen bent en dus het meest vatbaar voor de duivel. Pastoor Ibrahim van de Redeemed Christian Church of God in Amsterdam Zuidoost is aanwezig en spreekt over de betekenis van dromen in Nollywood. Zijn toespraken worden tijdens kerkdiensten gefilmd en gestreamd, door 9JAtv. ‘Dromen spelen een grote rol in de spirituele realiteit, buiten het normale, alledaagse leven van de mens. In de dromen zitten veel dubbele lagen, waarin het goede versus het slechte wordt belicht. Als je droomt over vuur dan heeft dat bijna altijd iets met de duivel te maken. Dromen zijn vaak aanwijzingen voor het gewone leven, dus je moet niet denken dat elke droom een stem van God is.’
Doordat de scheidslijn tussen goed en slecht zo duidelijk aanwezig is lijkt er geen enkel taboe te bestaan in Nollywood. Birgit Meijer, als antropoloog verbonden aan de Universiteit van Utrecht deed onderzoek naar het zichtbaar maken van het spirituele in Afrikaanse films. ‘Minutenlange scènes met moorden, verkrachtingen en mishandeling, alles is zichtbaar. Voor de westerse kijker is dat soms heel heftig. Maar het wordt uitgebeeld omdat het deel is van het slechte. Vervolgens staat daar natuurlijk het goede tegenover, dat uiteindelijk zegeviert. Een film is in Nollywood pas goed als er een boodschap in zit. Zo kunnen wij, als westerlingen, de films op twee niveaus zien, als moraliserend en als avant-garde.’
De moraal wordt tot de laatste seconde van de film uitgedragen. In ‘Eye of the Gods’ uit 2008 wordt een trotse prinses verkracht door een man, hij vraagt haar: ‘Where is your pride now? The Gods served you on a platter of gold.’ Waarna de prinses een dolk in de man zijn rug steekt. Het beeld bevriest en in een beeld verschijnt: To God Be Glory. Veel films in Nollywood eindigen met het fameuze ‘To God Be Glory’. Of de film nu eindigt met een omhelzing van verliefden, een afgehakt hoofd, een puppy close-up of een verloren stammenstrijd, de productie is afgelopen en daarom wordt de Heer bedankt. Hij, die dit alles tot een succesvol einde heeft gebracht.
[Het Lost & Found Archief http://www.lost.nl/]
[Lost & Found op Facebook http://www.facebook.com/lostandfoundprogram]
[Sander Breure & Witte van Hulzen http://sanderbreure-wittevanhulzen.com/]
