Nadat Julia van Mourik tweetalig de huishoudelijke mededelingen doet omtrent telefoons, roken en drinken en de nooduitgang die er ergens om een hoek is, die kant uit en dan rechtdoor, ongeveer 'somewhere over there', komt ze terug op de kunstenaar die de vorige keer aanwezig was. Met hulp van een hypnotiseur implanteert hij bij mensen herinneringen aan denkbeeldige kunstwerken. We vroegen of hij dat niet een keer met ons zou willen proberen. Hij zou het overwegen. Nou, zijn antwoord is nu dat de situatie en de vorm van de avond zich niet lenen voor zijn experiment. Vanuit de zaal roept iemand of we niet kunnen vragen of hij het dan via email doen kan.
Een doorkijkje naar het onderbewuste krijgen we alsnog, met Julia Kaiser. Ze studeerde aan de Rietveld. Wij zien een fragment uit Elegie, haar animatie van zelfgemaakte popjes.
We zien een vrouw op rode hakschoentjes die, zo lezen we, 'zich de avond heel anders had voorgesteld'. Wat zich precies ontvouwt is lastig na te vertellen (zeker als om een speaker heen moet kijken) maar er komt onder meer een wollig wezen in voor dat een schaapje zou kunnen zijn dat in de badkuip van haar appartementje wordt geslacht. De snelle en schokkerige beelden, zoals ze elkaar in een ouderwetse animatie opvolgen, worden onderbroken door tussentitels. 'Externalized auto agressive act'. Kaiser heeft destijds haar film 'getest' op psychologie-studenten en hun commentaar heeft ze in de tussenteksten verwerkt. De studenten kwamen o.a. met de suggestie: 'one should sew the maker of this film'. Verder werd zij beschuldigd van kannibalisme, kindermishandeling, en moest ze maar naar een gekkenhuis en dan door naar Italië. Of naar een gekkenhuis in Italië. Ik dacht dat we een curieus filmpje zagen, waarin hoogstens een gebreid pluizig lam eraan ging, maar blijkbaar zagen de Duitse studenten, getrainde onderbewustzijnslezers, er iets vreselijks in.
Misschien zijn wij wel een bewustzijnsarm of zintuiglijk verdoofd publiek.
Vanaf het volgende moment zijn wij ineens óók testpubliek.
De meesten van jullie zijn kunstenaars toch? Steek je hand eens op, vraagt Julia. Er gaan een paar handen omhoog. Mmm, niet zo veel. (Gelach uit de zaal)
Kunstenaars hebben nogal eens synesthesie. Wie heeft er nooit van synesthesie gehoord?
Nu gaan er heel veel handen omhoog. Wie herkent zichzelf als synestheet? Een enkele hand.
Aanwezig is Cretien van Campen, die onderzoek deed naar het fenomeen, onder de titel The hidden Sense. Hij kent iemand die bij het woord oester de smaak van chocola in zijn mond krijgt. Boodschappen is een kwelling van visuele indrukken, woorden, smaken en geluiden die om voorrang strijden. Er ontstaat al snel overstimulatie.
Is het bewezen? Vraagt iemand. Het valt niet te ontkennen dat het bestaat, maar, vraagt iemand anders, is er ook een universele grammatica voor? Zien alle synestheten de 2 in het rood en hoort die en die klank bij die en die vorm? Van Campen legt uit dat ieders associaties anders zijn. Hij geeft het voorbeeld van de schrijver Nabokov die per taal andere synesthetische ervaringen had.
Hij doet wat testjes, maar overduidelijke synestheten zitten er niet in de zaal; niemand zag de 2-en in het veld vol 5-en in een andere kleur dan zwart.
Hij laat een korte film zien die volgens hem heel goed de ervaring van synesthesie weergeeft, gemaakt door Optofonica, een kunstenaarscollectief. Een soort clip waarbij plug-ins de geluiden van uiteenlopende dingen, etenswaren 'opnemen'. Een plug in een knol, een aubergine of sinaasappel... Er komt van alles uit de speakers springen of vallen, vormen, voorwerpen, een kat zelfs, en wordt er een kalkoen van papieren woordknipsels uit de oven gehaald. Wat wij hier ervaren als een verbeelding van mogelijke hallucinaties en surrealistische associaties, is voor synestheten dagelijkse praktijk. Uitputtend misschien, maar in elk geval niet saai.
Kun je het ook stimuleren? Vraagt iemand. Het is een kwestie van aanleg plus stimulatie. In je eerste jaar ben je eigenlijk één groot zintuig, legt hij uit, en pas daarna ontstaan er afzonderlijke zintuigen. Bij iemand met synesthesie treedt die differentiatie minder sterk op. Wat er allemaal aan indrukken bij je binnenkomt, loopt dan dus een beetje door elkaar heen, zou je kunnen zeggen. Een duidelijk beeld, dat het fenomeen begrijpelijker maakt.
Minder inzicht krijgen we in het brein van een ander slag mensen: zij die hun dromen proberen te realiseren onder de naam Sage Innovations.
Liza Kemman komt naar voren, met zwangere buik. Ze is documentaire-researcher en ze is jaren geleden begonnen aan een film over een vreemde groep mensen in New York, maar heeft 'm nooit afgemaakt.
Ze vertelt hoe ze steeds gebeld werd door een vrouw, die haar uitnodigde naar New York te komen en de workshops, de leiders en de deelnemers te interviewen. Ze laat hier zien wat ze zag; materiaal dat nog niet definitief is gemonteerd.
Ergens in een drukke straat op Manhattan, huurt een man, genaamd Sage, samen met een vrouw, zijn partner Becker, een ruimte. Ze geven er de hele dag door trainingen. De cursisten wordt beloofd dat ze zullen leren hoe ze hun dromen kunnen waarmaken. Volgens Sage hebben ze de potentie om wereldleiders te worden, ze moeten er alleen wel in geloven en geloofwaardigheid uitstralen.
We zien een nerveuze, wat ongecontroleerde man die bekent een vrolijke voorliefde voor catastrofes, geweld en moord te hebben. Het liefst wil hij acteur worden in films waarin hij zich daarop helemaal kan uitleven. 'Ik kan enorm genieten van geweld, dat vind ik leuk, zo ben ik', zegt hij. Hij schiet in een soort zenuwlach. Hij vertelt en herhaalt verder, steeds door gegiechel onderbroken, zodat in de zaal de slappe lach ontstaat.
Opnames van de trainingen laten zien hoe sektarisch de relatie tussen de leider en de leerlingen is. Een jongen die een ietwat twijfelende houding heeft aangenomen, wordt waar iedereen bij is grof vernederd. Sage leest hem woedend en met sadistisch genoegen de les. Een aantal weken heeft Kemman het er volgehouden, en het lukte haar niet helemaal om een kritische houding te verbergen achter de camera, wat nogal eens wrijving veroorzaakte. Ze zag ook hoe Sage, die in zijn kantoortje werkte en sliep, regelmatig cursisten verleidde en mee naar binnen nam. 'Ik kreeg het idee dat de mensen daar de hele dag door werden beziggehouden en zo uitgeput raakten dat ze niet meer tot nadenken in staat waren', zegt ze.
Inmiddels zijn Sage en zijn partner na een conflict uit elkaar gegaan. Kemman gelooft niet dat ze die film ooit (af) gaat maken.
Verschillende mensen beginnen door elkaar te roepen en vragen waarom niet, want het is toch niet niks wat ze daar heeft aangetroffen en vastgelegd?
Kemman maakt duidelijk, zonder het expliciet te zeggen, dat ze haar buik ervan vol heeft.
Voor de pauze nog een act, van Tape That. Koen Nutters en Christophe Meierhans, als musici en componisten ook verbonden aan o.a. N-collective en DNK, nemen plaats achter een tafel vol voorwerpen, instrumenten en ondefinieerbaar spul. Ze vertellen dat ze een archief hebben, een 'catalogue' met allemaal heel kleine composities die volgens een bepaald procédé zijn ontstaan en worden uitgevoerd; een combinatie van opgenomen geluid, elektronica en live gemaakte geluiden. Een lijst met een aantal hits uit die catalogus wordt aan ons uitgedeeld. Titels als Dasha's world with output interruptions, Chairs and tape, of Scissors and another busy phone geven enige aanwijzingen.
Het is een droogkomische, en tegelijk bewerkelijke performance. Knip maar eens een minuut lang met een schaar in de lucht, met je linkerhand, terwijl er een telefoon overgaat. En een espresso-apparaatje open-en dichtschroeven op de maat van een gedrumde beat is niet makkelijk. In Two beards and plane krabben de mannen aan hun baarden, begeleid door het geluid van een opstijgend vliegtuig. Aan de zaal te horen is dit de beste hit van de lijst.
Tape That werd, net als de anderen die vanavond aanwezig zijn om hun werk te tonen en toe te lichten, vastgelegd door tekenaar Aloys Oosterwijk. Naast striptekenaar van Willems Wereld tekent hij ook in rechtbanken. Hij tekent het liefst penose, dat soort mensen komt ook vaker terug, zo leer je ze een beetje kennen, en dat tekent ook makkelijker. Holleeder bijvoorbeeld, die kent hij intussen wel.
Vanavond documenteert hij dus de gasten. Wanneer hij met iemand bezig is, zie je zijn hoofd razendsnel heen en weer gaan tussen het podium en het papier, zo'n twintig op-en neerkijk-bewegingen per minuut. Iemand kan elk moment weer uit zijn zicht verdwenen zijn, en alle details moeten er meteen goed opstaan; inkleuren komt later wel. Ik zit toevallig vlak naast zijn werktafel, zodat ik enigszins kan volgen wat hij doet. Het is verbluffend hoe gelijkend zijn portretten zijn. In de pauze kan iedereen het zien, als de tekeningen bij de bar aan de muur worden gehangen.
PAUZE
In de pauze en ook na het programma, draait Ron van der Ende muziek uit zijn Studio Playlists.
Hij is beeldhouwer en voor zijn weblog ArtBBQ verzamelt hij lijstjes met de muziek die andere kunstenaars in hun atelier draaien. Speciaal voor vanavond laat hij een paar honderd foto's zien van de ateliers en werkruimtes die hebben bijgedragen aan zijn playlists.
Het is nog drukker dan anders en bijna niet bij te houden voor de vaste mannen achter de bar om ons van bier of liever nog gin-tonic te voorzien. Enkelingen gaan tegen het verzoek in toch naar buiten met hun drankje, om zelf de geluiden van de Nieuwmarkt te horen die even daarvoor nog met een naar buiten gehangen microfoon werden opgevangen door Tape That.
Na de pauze verwelkomt Julia David Bestué en Marc Vives. Ze zijn voor Los t& Found helemaal overgekomen uit Barcelona en werden gevonden op de Biënnale van Venetië dit jaar, met hun film Actions at Home, waaraan ze al in 2005 zijn begonnen. Ze kennen elkaar al heel lang en studeerden samen in Barcelona. Amsterdam bevalt hen wel. Volgens de een drinkt de ander de hele tijd, maar dat doet ie anders ook. Vanavond is ie niet dronken, hij heeft nog maar een paar gin-tonics op.
In Actions zie je hen, een voor een en soms samen handelingen uitvoeren waarvan je kunt zeggen dat ze uitvoerbaar zijn, maar geen ander doel kennen dan de uitvoering zelf. De acties lopen soms schijnbaar willekeurig en dan weer virtuoos in elkaar over. De een probeert een telefoon op te nemen die door een teveel aan kabelsnoeren wordt overwoekerd, de ander hangt als een ninja tegen het plafond geplakt. Een magnetron functioneert als leeslamp, een familiefoto met 'removable people', kasten die op luciferstokjes rusten, een waterinstallatie in de keuken, 'camouflage food' in de vorm van een stopcontact, Ikea-meubels die elkaar in het Zweeds toespreken... het zou allemaal flauw en melig zijn als het niet zo ontzettend ingenieus en grappig was. Wij volgen een minuut of tien van wat een half uur voortduurt en je hebt zin om de rest te zien. Het is een soort heruitvinding van de slapstick, een antidote tegen doelmatigheid en verveling tegelijk. Het is een kunst, of op z'n minst een vorm van luciditeit die zij met elkaar en bij elkaar weten op te roepen en vast te houden. Net als bij Tape That lijken de knutselmogelijkheden, variaties en combinaties eindeloos. Met elkaar vormen ze ook tijdens het korte gesprek met hen een onbedoeld komisch duo. Op de vraag hoe het hen na de Biënnale is vergaan, zegt hij: 'I was a bit depressed'. Hoe dat kwam: hij luisterde ineens veel naar Radiohead (hij grijpt naar zijn hoofd). Maar dat moet je ook niet te veel doen! (Gelach) Maar nu gaat het wel weer. De ander had er eigenlijk ook wel last van. Ja, en je moest steeds huilen, maar dat kwam van het drinken, denk ik. 'Well, I'm ok now'.
(Nog harder gelach)
Hun nieuwste werk is gemaakt met een paar dansers. Eerst zien we een man die in paardenkostuum hortend en stotend een duin af hobbelt; vervolgens een danser die een renner nabootst en tot slot een menselijke auto die het beeld uitschiet met een vlam in de pijp. Wat je verzint dat kun je, lijken ze te zeggen.
Daarna krijgen we een 3D-bril uitgereikt. Gezien de nieuwste ontwikkelingen binnen de 3D-filmprojectie die zoveel aandacht krijgen, kan Lost & Found niet achterblijven. Beeldend kunstenaar Koen Hauser kreeg toegang tot een archief met anatomische foto's in 3D, van geprepareerde lijken die medisch werden onderzocht en als doel dienden om het menselijk lichaam in beeld te brengen. Deze stereoscopische foto's uit 1912 bewerkte hij enigszins, tot een diashow waarin de foto's langzaam in elkaar overlopen.
Iedereen zit een beetje te rommelen met z’n brilletje en dan moet je ook een beetje de juiste stand van het hoofd ten opzichte van het scherm en de goede blik vinden om het ook allemaal echt te zien, en dat duurt even. Maar dan zie je een wonderlijke, tastbare wereld van micro en macro, vlak voor je ogen, je hoofd en je handen verschijnen, alsof je het zo vastpakken of erin verdwijnen kunt. We worden er stil van.
Knallend sluitstuk van de avond is een optreden van Tarek Atoui uit Beiroet, die hedendaagse en elektronische muziek in Frankrijk studeerde, werkte als artistiek directeur voor Steim en nu als nomade met één koffer rondtrekt. Voor elk project maakt hij nieuwe software, zoals ook voor wat hij vanavond speelt. Een laptop, een pad, draden, plaatjes, knopjes, doosjes voor hem op tafel. Zodra het eerste geluid is geactiveerd komt hij, achter zijn vingers, handen en armen aan, als een danser met zijn hele lichaam in beweging. Zonder die bezetenheid kan zijn apparatuur met alle software nog niks. De onbestemde 'instrumenten' reageren op de nabijheid van zijn handen, die steeds een andere mate van druk uitoefenen. Uit de speakers klinken schoten, explosies, vuren alsof er een oorlog om ons heen is losgebarsten.
Als een dirigent, met extreme, expressieve gezichtsuitdrukkingen, leidt hij een soort abstracte elektronische concertbak in een wargame. Iemand met synesthesie zou het nu ontzettend zwaar moeten hebben. Atoui zelf heeft misschien in zijn Libanese tijd veel oorlogsgeluid gehoord. Als dat zo is, is het mogelijk dat hij met deze muziek zijn herinneringen daaraan probeert te bezweren.
Na ruim een kwartier valt het plotseling stil. Zweet staat op zijn voorhoofd.
Het is volbracht. Het programma is ten einde, de avond nog niet. De stoelen worden weggehaald en wie blijft kan verder zien en horen wat zich afspeelt in al die ateliers. Als de barman maar genoeg gin heeft ingeslagen...
