Studiolab Utopian Practices
“Het “Studiolab is een situatie waarin je hands-on technologische issues die te maken hebben met ontwikkelingen op het gebied van biotechnologie bespreekbaar maakt. Hierbij zijn niet alleen natuurwetenschappers betrokken maar ook geesteswetenschappers (filosofen en ethici), kunstenaars en geïnteresseerden uit de samenleving. Hands-on betekent dat je niet alleen over iets gaat praten, maar dat je ook iets gaat maken op dat gebied. Veel dingen vinden in een Lab-achtige situatie plaats” Daarnaast benadrukt Evers dat de kern van Studiolab Utopian Practices ligt in het hands-on benaderen van een ethische discussie en hiermee het veranderen van discussievoering.
Innovatie en bewustwording
Mens en maatschappij moeten invloed hebben op innovatie. Innovatie draait immers om de verandering van mens en maatschappij en is geen doel op zich. Daarom moet er voortdurend gezocht worden naar methodes om innovatieprocessen, ook wanneer ze over complexe technologische verandering zoals biotechnologie gaan, open en toegankelijk blijven. Studiolab gaat uit van de veronderstelling dat actieve deelname aan zo’n innovatieproces sterk bijdraagt aan bewustwording over de betekenis en de implicaties van biotechnologie voor de samenleving en ecologie en dus aan maatschappelijk draagvlak voor de technologie. Studiolab Utopian Practices ziet voor de creativiteit van kunstenaars, gespiegeld met die van wetenschappers een belangrijke rol weggelegd. Daarbij is Studiolab Utopian Practices ook gericht op de revitalisering van de rol die geesteswetenschappen hebben in het ethische debat binnen de vertechnologiserende maatschappij.
Discussie gelijkwaardig maken
Ethische discussies waarin de deelnemers biotechnologie ‘bedrijven’ vormen de uitkomst van Studiolab Utopian Practices. Het maatschappelijk debat over biotechnologie wordt op een non-normatieve wijze georganiseerd, terwijl gevoelens in de samenleving ten opzichte van ontwikkelingen van de technologie normatief zijn. Door het normatieve toe te laten zal de discussie veranderen. Deze veranderingen zeggen iets over de ethische discussie op zich. Maar aldus Evers ook hoe kunsten, geesteswetenschappen en natuurwetenschappen zich tot elkaar verhouden. Op de vraag of de discussie over nieuwe technologieën door Studiolab Utopian Practices wordt opengetrokken, reageert Evers: “Net als de non-normatieve insteek is ook dit een keuze. We geven geen garantie dat met het Studiolab de enige betekenisvolle maatschappelijke discussie wordt gevoerd, maar we ervaren wel dat de samenleving het maatschappelijk debat over biotechnologie als het ware niet meer gelooft. Wellicht kunnen aan het herstel daarvan iets bijdragen door die hands-on mix van kunstenaars, filosofen, natuurwetenschappers en burgers”.
Draagvlak creëren
Ervaring met eerdere Biokunst projecten leert dat het niet altijd even gemakkelijk was draagvlak te vinden voor de combinatie biotechnologie en kunst. Of de ermee gegenereerde discussie werd niet wenselijk gevonden, of de kunstfondsen begrepen de verbinding niet. Momenteel gebeurt er veel meer op het gebied van biotechnologie en kunst en wordt de verbinding tussen kunst, wetenschap en maatschappij te pas en te onpas gebruikt. Nu raakt alles in een enorme stroomversnelling. Studio Utopian Practices is allang niet meer de enige die deze discussie voert. Evers: “Door kunstenaars (breed genomen, dus bijvoorbeeld ook hackers) de technologie te laten bevragen, ontstaan er nieuwe inzichten over hoe deze technologie in te richten.
Samenwerken en interactie met partners
Waag Society werkt samen met The Arts & Genomics Centre (TAGC) van de Universiteit van Leiden. Al voor het Studiolab project was er een contact tussen TAGC en De Waag. Deze contacten met de Universiteit Leiden werden versterkt en leverden een vruchtbare samenwerking op. Er wordt bij TAGC met een kunstgeschiedenisbril gekeken naar technologie en de samenleving. Studenten uit het kunstvakonderwijs, kunstgeschiedenis en studenten biotechnologie krijgen gezamenlijk les van biokunstenaars. Ook met kunstenaar Zaretsky was al contact. Gesprekken met hem en andere biokunstenaars gaven vorm aan het project. En die samenwerking en interactie is erg belangrijk voor de ontwikkeling van Studiolab Utopian Practices. Evers: “De samenleving zelf is ook een belangrijke partner en heeft veel invloed op ons.” Daarom ook dat Waag Society maatschappelijke en culturele innovatie vorm geeft met het hanteren van co-creatie en het zogenaamde Users-as-designers principe waarbij de samenleving als belangrijkste afnemer van biotechnologie wordt betrokken bij de vormgeving de problemen en oplossingen die met deze technologie gestalte moeten krijgen.
Tips
In het gesprek met Evers komt naar voren dat het met afstand kijken naar je eigen vakgebied in relatie tot andere vakgebieden, het toelaten van normatieve beoordelingscriteria in technologiediscussies en het inzetten van kunst als ontregelaar, en katalysator, drie ingrediënten zijn die Studiolab Utopian Practices tot een succes maken. Het project maakt eingelijk de gemeenschappelijke discussie en de gezamenlijke wortels van de creatieve en kennisgenererende disciplines wetenschap en kunst zichtbaar. Zouden we de biokunsten als schakel, als katalysator kunnen aanwijzen? Evers reageert bevestigend: “Biokunst is niet zoals een schilderkunst uitsluitend een representatie, maar biokunst is een tegelijk een ingreep in de werkelijkheid, zoals wetenschap de werkelijkheid ook verandert, soms alleen al door ernaar te kijken. Er komen verschillende disciplines en inzichten samen. Door de kruisbestuivingen tussen disciplines ontstaat er een verbreding van inzicht.”
Geen samenwerking te gek...?
Alle projectleiders krijgen de vraag: Als je zou moeten samenwerken met … Hoe ziet Evers de samenwerking voor zich met ... een cosmeticabedrijf?
Evers noemt een aantal voorbeelden van huidige discussies hoe er met enhancement om wordt gegaan. “Veel enhancement vindt plaats onder de vlag van verbetering vanuit het kader van de defensie industrie, de medische industrie, de voedsel industrie. De Franse performance kunstenaar Orlan modelleert haar lichaam al jarenlang naar schoonheidsidealen uit de kunstgeschiedenis. 'Gewoon' om esthetische redenen een organisme veranderen sluit velen tegen de borst, alles moet functioneel zijn anders is het met nog meer angsten omgeven. Ofschoon al op grote schaal esthetische lichaamcorrecties worden uitgevoerd, zou het voor het project heel interessant zijn om het gesprek met een cosmetisch bedrijf aan te gaan over hun positie in de ethische discussie over gemanipuleerde esthetiek. Waarschijnlijk wordt het mogelijk genetisch-esthetische correctisch veel beter uit te voeren waarin bovendien beter aan de wensen van de klant tegemoet kan worden gekomen. Denk aan het vijlen of graveren van tanden. Dat kan beter”. Lucas Evers heeft een achtergrond in kunst en politicologie en werkte eerder bij de Balie, centrum voor cultuur en politiek en Stichting Melkweg.
De Studiolab projecten
Het Towards BioSolar Cells programma dat wordt geleid door Leiden Universiteit doet onderzoek naar chloroplasten in dierlijk leven (zeeslakken en sponzen). Deze dieren kunnen door die chloroplasten direct van zonlicht leven en hebben minder andere energiebronnen nodig. Het onderzoek maakt dat er op een andere manier wordt nagedacht over biobrandstof, wanneer dit soort dierlijk leven op grote schaal gecultiveerd kan worden. Evers: “Kunstenaar Adam Zaretsky heeft naar aanleiding daarvan een installatie gemaakt, waarbij je embryo’s van zeebravisjes kunt injecteren met chloroplasten. Dit zijn lichaamsdeeltjes van planten die maken dat de plant fotosynthese kan plegen en kan leven van zonlicht. In veel gevallen wekt de injectie een reactie op waarbij het minuscule embryo sterft.” De installatie is gepresenteerd bij de Verbeke Foundation in Kemzeke, België. In een discussie over de integriteit van een levend organisme als een zebravis embryo zou waarschijnlijk de meerderheid tegen het doden ervan zijn geweest. Bij de tentoonstelling van de injectie-installatie waren er lange rijen publiek dat wilde injecteren en dat vormt waarschijnlijk een bewijs dat een discussie over bio-ethiek een ander resultaat oplevert wanneer het publiek hands-on betrokken is.
Een ander onderdeel van Studiolab Utopian Practices is een project met Anna Dumitriu van het Institute of Unnecessary Research. Zij zal een publicatie maken over bestaande en in ontwikkeling zijnde biokunsten. De gekozen projecten maken gebruik van omstreden biotechnologie en worden aan een ethische commissie voorgelegd, als ware het wetenschappelijk onderzoek. De commissies worden echter samengesteld uit niet alleen wetenschappers maar ook kunstenaars die deelnemen aan het ethisch oordeel. De beoordelingssessies zijn telkens publiek toegankelijk en onderzoeken niet alleen de ethische factor van het werken met levend materiaal, maar ook de manier waarop op een betekenisvolle wijze kunst en wetenschap met elkaar een interactie aangaan.
Rich Pell van het Institute of Post-Natural History werkt aan een collectie van geconserveerde organismen die niet zouden hebben bestaan indien de mens ze niet had gecreëerd door gentechnologie, kruising of andere vormen van cultivering. Zijn collectie zal naast geconserveerde transgene organismen gedoneerd door laboratoria, ook ratten uit nucleaire testgebieden en huisdieren bevatten. Hij werkt samen met de collectie van Naturalis en het Smithsonian.
Kijk voor meer informatie:
militair enhancement:
http://www.wired.com/dangerroom/
medisch:
http://www.organovo.com
voedsel:
http://bdacosta.tumblr.com
kunst:
http://www.emutagen.com
http://www.postnatural.org
http://www.symbiotica.uwa.edu.au
http://www.unnecessaryresearch.org
http://www.orlan.net
http://events.waag.org
http://www.artsgenomics.org
http://www.verbekefoundation.com
http://www.organovo.com