Bron: Ad Branger Vliegerstoffen ABC: de fabrikanten, de merknamen en de soorten
Bron: Ad Branger Stoffen jargon ABC
Wereldwijd zijn er bijzonder veel merken en fabrikanten die stof maken voor de paraglyder- en vliegerindustrie. Het is bijna onmogelijk om hiervan een compleet overzicht te geven. Merken als Bainbridge, Challenge, North, Orcon, Texlon en Westmark zijn bijvoorbeeld in Amerika erg bekend in de vliegerwereld. Omdat ze niet of nauwelijks bekend of leverbaar zijn in Nederland zal ik ze hier niet bespreken. Ook heb ik de in de vliegerbouw gebruikte materialen als pergamijn (transparant papier vervaardigd uit zuivere cellulose), zijde en katoen buiten beschouwing gelaten. Ik heb me beperkt tot de in Nederland meest bekende soorten, merken en fabrikanten van synthetische stoffen.
Hieronder een overzicht op alfabetische volgorde.
Aerotex
Aerotex wordt geproduceerd door HLC Industries. Hun hoofdkwartier is gevestigd in Pennsylvania in de USA. Aerotex wordt o.a. gebruikt in een aantal Libre matrassen zoals de Vampir en de Speedy.
Ook de Libre Vampir Race
is uitgevoerd met Aerotex:
Bisonyl
Geen vliegerstof, maar wel een bekende merknaam in de vliegerwereld. Bisonyl is een dubbelzijdig p.v.c. gecoat polyester, gemaakt van meestal meer dan 1000 Dtex yarns. Het is in veel kleuren verkrijgbaar, oersterk en slijtvast. Het wordt veel gebruikt voor vrachtwagenzeilen, krantentassen, reclamespandoeken, etc. Bisonyl wordt samen met Cordura veel gebruikt voor buggyzitjes. Het wordt vooral aan de onderzijde van het zitje toegepast. Het is geschikt voor gebruik in weer en wind. Bisonyl bestaat ook in een transparante uitvoering.
Carrington
Deze in het verleden veel door Flexifoil en Libre gebruikte stof is al jaren verreweg de voordeligste stof op de Nederlandse markt. Er zijn verschillende soorten Carrington. De stof, spinnaker nylon, is aan één zijde gecoat, heeft geen speciale water repellent behandeling gehad en is dus gevoelig voor water. Ook heeft Carrington meer dan gemiddeld last van rek en UV-licht. De rek heeft tevens de eigenschap op een gegeven moment blijvend te zijn. Voor (grote) éénlijners, die niet strak bespannen hoeven te worden, is deze stof uitstekend geschikt. Carrington weegt ongeveer 42-45 gram per m^2.
Chikarex
Sinds 2002/2003 wordt Chikarex op de markt gebracht door Wolkenstürmer. Het is vooral een voordelig spinnakernylon en heeft voor zijn lage prijs een relatief gunstig gewicht (ongeveer 42 gram). De stof is minder sterk, heeft minder gunstige rekcijfers en kreukt wat meer dan de wat duurdere stofsoorten.
Ondanks de dubbelzijdige coating heeft deze stof de eigenschap onder invloed van vocht meer te rekken. Alhoewel er vanwege de naam snel verwarring met Chikara zou kunnen ontstaan is er een groot verschil tussen deze twee stofsoorten. Chikarex voelt veel gladder en dunner aan dan Chikara. In Chikara kun je de ripstopvakjes goed voelen, terwijl dat bij Chikarex nauwelijks voor reliëf zorgt. Ook zijn deze vakjes bij Chikarex minder mooi vierkant dan bij Chikara.
Chikara
Het door Toray (Tokyo, Japan) geproduceerde Chikara is in Nederland waarschijnlijk het meest gebruikte materiaal voor de zelfbouw van vliegers. De stof is gemaakt van nylon en is dubbelzijdig gecoat, dus goed waterafstotend. Chikara is zeer sterk en scheurbestendig bij een relatief laag gewicht (ongeveer 41 gram). De stof voelt zacht aan en de vierkante ripstopvakjes (ongeveer 5 x 5 mm) zijn goed voelbaar.
De stof is verder goed luchtdicht (ideaal voor de matrassenbouw) en is relatief goed leverbaar in zeer veel kleuren. Sinds de introductie eind jaren negentig werken veel vliegerfabrikanten met deze stof. Onder hen Flexifoil en Peter Lynn met bijvoorbeeld de Rebble, C-Quad, Bomba en Venom.
De Flexifoil Blade III
is gemaakt van Chikara:
Contender
Het Hollandse (!) Contender is in 1986 gestart met het produceren van stoffen voor de zeilindustrie. Inmiddels heeft dit bedrijf vestigingen over de hele wereld en is het één van de allergrootste leveranciers van dit materiaal. De stoffen worden geweven in Zwitserland en gecoat in Duitsland.
Ook in de vliegerwereld wordt het wel gebruikt. Enkele vliegerwinkels hebben Contender voor de zelfbouw in hun assortiment. Contender heeft momenteel niet de ambitie om op vliegergebied een grote naam te krijgen. Ook de paraglyderindustrie zoekt men niet op. Met name in die industrie is het aansprakelijkheidsvraagstuk een bijzonder aspect en men heeft de handen vol aan het produceren en ontwikkelen van stoffen voor de zeilwereld. Bovendien zijn veel Contender stoffen gewoon ongeschikt voor het gebruik in vliegers of paraglyders vanwege een te harde (polyethyleen) coating.
Opvallend in het programma van Contender is het bijzonder lichte “Superlite 40” met een gewicht van slechts 30 gram. Met 30 denier in de warprichting en 20 denier in de fillrichting is dit een van de lichtste stoffen op de markt. De 20 denier in de fillrichting maakt dat de stof in die richting veel minder sterk is en daardoor scheurgevoelig. Het gevolg is dat je er goed rekening mee moet houden in welke richting je de stof verwerkt in de vlieger.
Cordura
Geen vliegerstof, maar wel een bekende merknaam in de vliegerwereld. Cordura wordt samen met Bisonyl namelijk veel gebruikt als stof voor buggyzitjes. Cordura is eigenlijk niet de naam van de stof, maar van de nylon vezel, die zeer sterk en slijtvast is. Het is een merknaam van Dupont. Cordura wordt in zeer veel sterkte-uitvoeringen gemaakt (en nagemaakt!). Dat varieert tussen ongeveer 160 en 2000 denier. Een sterkte van 500 denier is wel de minimale industrie standaard. Cordura heeft een veel grotere slijtvastheid (ongeveer 2x zo slijtvast) en treksterkte (ongeveer 3x zo sterk) dan vergelijkbare nylonvezels met een zelfde deniergetal.
Cuben Fiber
Cuben Fiber is een zeer lichte folie met een gewicht van ongeveer 21 gram per vierkante meter. Deze folie, die waterproof en praktisch rekvrij is, wordt onterecht nog weleens aangeprezen als lichte spinnakerstof. Niets is minder waar. Cuben Fiber is geen spinnakerstof maar een laminaat. Dit laminaat is opgebouwd uit Dyneema vezels die, onder invloed van een hoge temperatuur, met elkaar verbonden worden door er aan de boven- en onderzijde een polyesterfilmpje op te ‘smelten’.
Cuben Fiber heeft als nadeel dat het nogal gevoelig is voor slijtage. De belangrijkste reden hiervoor is dat het materiaal zeer dun is. Bovendien is het zowel in de warp- als in de fillrichting extreem stijf en totaal rekloos. Met name voor de toepassing bij matrassen is het hierdoor niet bepaald geschikt. Daarentegen wordt het bij ultralichte delta- en trickvliegers al wel met succes toegepast.
Dacron
Een bekende handelsnaam van Dupont is Dacron. Dacron is een synthetische polyethyleen terephthalate (PET) vezel. Deze polyestervorm is in de jaren ’50 ontwikkeld door Dupont. Eigenlijk is Dacron de geweven stofversie van Mylar (ook van Dupont). Mylar, dat jaren na Dacron werd ontwikkeld, is de folie-uitvoering die ook vervaardigd is van polyethyleen.
Dacron is erg sterk en flexibel, heeft minder last van rek dan nylon en is bijzonder waterafstotend. Minder gunstig is de durability. Dit is de mate waarin de vezel bestand is tegen slijtage. Ook is de rek, als we er bijvoorbeeld vliegerlijnen van maken, minder gunstig dan die van bijvoorbeeld Dyeema. Een rek van wel 10% is niet ondenkbaar. Op lange termijn is het grootste nadeel van Dacron de gevoeligheid voor UV-licht.
Dacron wordt bij vliegers meestal gebruikt als
materiaal voor de stokhoezen en verstevigingmateriaal:
Gelvenor
Geproduceerd door Gelvenor Textiles in Zuid Afrika. Deze fabrikant is leverancier van een enorm assortiment synthetische artikelen. Dat loopt uiteen van diverse industriële producten, tenten en kledingmerken zoals Aerotec. Maar ook stoffen voor parachutes, paraglyders, luchtballonnen, zeilen en vliegers.
Ozone heeft bijvoorbeeld in de Little Devil Gelvenor doek gebruikt voor het bovendek. De Gelvenor stoffen zijn bewerkt met een combinatie van een polyurethane coating en siliconen, waardoor het zeer glad en soepel aanvoelt. Samen met Porcher Sport, Toray en Sofileta maakt Gelvenor wereldwijd de dienst uit op de markt voor paraglyderstoffen. In de zelfbouw wordt Gelvenor zo goed als niet gebruikt.
HLC Industries
Dit is de producent van Aerotex. Hun hoofdkwartier is gevestigd in Pennsylvania in de USA. Aerotex wordt o.a. gebruikt in een aantal Libre Vampirs en de Speedy. (zie Aerotex)
Icarex
Icarex wordt in Japan geproduceerd door Teijin. Sinds 1992 worden er diverse uitvoeringen gemaakt met verschillende goede eigenschappen. Bij ons is de meest bekende uitvoering de PC-31 (Polycarbonaat-31 gram). De ripstopvakjes waren in het verleden rechthoekig, maar zijn nu vierkant en ongeveer 10 x 10 mm. Dat is een opvallende eigenschap, waar deze stof goed aan te herkennen is. Deze vakjes ontstaan door de manier van weven. Normaal wordt elke yarn om en om boven en onderdoor geweven. Bij Icarex wordt, zowel in warp- als fillrichting, elke 10 mm een dubbele yarn op dezelfde wijze geweven.
Opvallend is dat deze stof wordt gemaakt van polyester i.p.v. nylon. Icarex is een stof die bekend staat om zijn lage gewicht (ongeveer 31 gram), hoge sterkte en lage rek. Minimale rek is een belangrijk voordeel van polyester- t.o.v. nylon stoffen. Bovendien is Icarex zeer waterafstotend (ook een positieve eigenschap van polyester) en zeer goed luchtdicht. Tegenwoordig is Icarex ook dubbelzijdig gecoat. Hierdoor is de luchtdichtheid verbeterd, maar deze gaat door kreuken en zware belasting wel achteruit. De scheurbestendigheid van Icarex is minder dan die van veel spinnakerstoffen op nylon basis. Het wordt vooral gebruikt bij trickvliegers (Revolution gebruikt veel Icarex) en éénlijners.
De UV-bestendigheid van polyester is beter dan die van nylon, waardoor de kleuren van deze stof veel langer mooi blijven.
Veel zelfbouwers prijzen Icarex
om de bijzonder heldere en vooral
blijvend mooie kleuren:
Mirai
Mirai is in 2005 duidelijk als voordelig spinnakernylon op de markt gezet. Mirai is slechts aan één zijde gecoat, maar heeft wel een waterrepellent behandeling gehad, waardoor het toch goed vochtbestendig is. In vergelijking met andere stoffen voelt Mirai iets dikker aan (de stof heeft een gewicht van ongeveer 48 gram) en valt op door de rafelige afwerking langs de zijkant van de stof. T.o.v. het bekende Chikara voelt de stof iets zachter aan ("kraakt" minder). De ripstopvakjes zorgen bij deze stof nauwelijks voor reliëf, terwijl die bij Chikara goed voelbaar zijn. Waar niet de zwaarste eisen (vooral v.w.b. het gewicht) aan de stof gesteld worden is Mirai een goede en vooral voordelige keuze. Ook voor een matras is deze stof dan prima geschikt.
En als je heel veel stof nodig hebt, speelt de prijs zeker een rol: 100 vierkante
meter Mirai verdeelt over 528 delen stof... de imposante rotor van Kracht 4:
De bekendste vlieger die uitgevoerd is met Mirai
is op dit moment de Peter Lynn Pepper:
Mylar
Mylar is geen stof, maar een folie of laminaat. Het is een handelsnaam van Dupont voor een polyethyleen terephthalate (PET) film. Eigenlijk is Mylar de folie-uitvoering van Dacron (ook van Dupont). Dacron is de geweven stofversie van polyethyleen. Simpel gezegd is Mylar een gesmolten laag polyester. Deze Mylar-film kan op veel manieren bewerkt worden.
De Mylar uitvoeringen die wij kennen rekt veel minder dan geweven stoffen en het is zeer (zee-) watervast. Het bestaat in veel uitvoeringen, waaronder ook zeer lichte. De meestal transparante folie is vooral bekend van windsurfzeilen.
Voor Mylar als vliegerfolie gebruiken we soms een heel dunne vorm van Mylar. Dit is een laminaat met een opgedampt laagje aluminium. Deze Mylarversie wordt wel gebruikt in lichte-wind éénlijners en bij indoorvliegers. Een steviger uitvoering, gelamineerd met verstevigingsdraden, wordt op de vlieger- en paraglydermarkt meestal gebruikt als versterking. Denk met name aan de neus van het profiel, aan de randen van de leading en trailing edge en verder overal in een vlieger of paraglyder waar de vorm gewaarborgd moet blijven.
Mylar is ook als (reparatie-) tape verkrijgbaar. Deze tape plakt beter dan spinnakertape en is ook sterker. Het plakt zo goed dat je bij het loshalen het doek kapot zal trekken.
De uitvoering van Mylar
met verstevigingsdraden:
NCV
Afkorting van Nebon Carle-Vassoilles. NCV is een onderdeel van het Franse bedrijf Porcher Industries. NCV is de producent van Porcher Sport (voorheen Porcher Marine), in de stoffenwereld ook wel bekend als Skytex of New Skytex. NCV werkt voornamelijk met 6.6 polyamide yarn nylon van Dupont. Zie ook Porcher Sport, Skytex en New Skytex.
Porcher Sport
Porcher Sport wordt geproduceerd door NCV (Nebon Carle-Vassoilles). NCV is een onderdeel van het Franse bedrijf Porcher Industries. De stoffen worden voor zeer uiteenlopende producten gebruikt, zoals airbags, zeilen, parachutes, vliegers, maar vooral paraglyders. Samen met Sofileta, Gelvenor en Toray maakt Porcher Sport wereldwijd de dienst uit op die markt.
Vooral de vliegermerken die ook paraglyders produceren werken in hun vliegers graag met dezelfde stof. De bekendste vliegermerken die gebruik maken van deze stof zijn wel Ozone en U-turn, maar ook de Wingine is in veel gevallen gemaakt van deze stof.
In de stoffenwereld is Porcher Sport ook wel bekend als Skytex of New Skytex. NCV werkt voornamelijk met 6.6 polyamide yarn nylon van Dupont. Alle stoffen (er zijn zeker 10 verschillende uitvoeringen) zijn enkelzijdig gecoat, maar een aantal stoffen hebben een water repellent behandeling gehad, waardoor ze zeer goed waterafstotend zijn. Het is minder bekend, dat Porcher Sport ook ripstop spinnaker polyester (i.p.v. nylon) maakt.
Omdat er een grote verscheidenheid in stoffen is, is er geen algemeen kenmerk van Porcher Sport te noemen. Het gewicht loopt uiteen van ongeveer 26 tot 55 gram per m^2. Ook de sterkte, rek, duurzaamheid en manier van afwerking is per soort erg verschillend. Er zijn paraglyders, die wel uit drie of meer verschillende soorten Porcher Sport zijn vervaardigd.
De Ozone Addict, 59 cellen breed en stof van Porcher Sport, schitterend!
R-Tex
Naast de vooral in Duitsland bekende R-Tex vliegerlijnen van Michael Ryll heeft deze vliegeraar in 2006 onder zijn merknaam “R-Tex” ook vliegerstof op de markt gebracht. Het is een aan één zijde gecoat spinnaker nylon met een gewicht van ongeveer 46 gram. De prijs is relatief gunstig, maar de stof is nog dermate kort op de markt, dat er over de geleverde kwaliteit door mij niets zinnigs te zeggen valt.
SealnGlide "coating vloeistof"
Deze “flesjes coating”, kun je eigenlijk niet met een normale, vooraf door de fabrikant aangebrachte, polyurethane of siliconen coating vergelijken. De samenstelling en wijze van aanbrengen is volledig anders en de uiteindelijke uitwerking is ook niet helemaal te vergelijken. De SealnGlide finish wordt op de markt gebracht door Holmenkol in samenwerking met Contender. De laatste is marktleider op het gebied van spinnaker stoffen in de zeilwereld. In beginsel is het op de markt gebracht om achteraf zeilen van Dacron, Mylar, maar ook nylon en polyester spinnakers, te “coaten”. In de vliegerwereld wordt SealnGlide gedistribueerd door PKD.
De stof die je ermee behandeld zal absoluut zeer waterafstotend en vuilwerend worden. De stof zal na behandeling wel geheel anders aanvoelen. De hardheid neemt niet toe, maar wel wordt de stof zeer glad. Je kunt "het nieuwe gevoel" nog het best vergelijken met een siliconen gecoate stof zoals van Gelvenor (die stof wordt in de vliegerwereld alleen niet veel meer gebruikt). Technisch gezien heeft SealnGlide overigens totaal geen overeenkomst met deze siliconencoating.
De gladheid maakt de stof zo goed als onbewerkbaar. Naaien, logo’s of (reparatie-) tape aanbrengen is nauwelijks tot niet meer mogelijk. Dit is een belangrijke reden dat deze, op het oog vrij eenvoudige, techniek bij praktisch geen enkele stof vooraf toegepast wordt. Er zijn maar weinig zeilmakers die er mee willen of kunnen werken.
Als je de stof niet meer hoeft te bewerken en je hebt geen probleem met een totaal ander “gevoel” dan kan het gebruik van dit spul weinig kwaad. Zoals gezegd wordt het in de zeilwereld regelmatig toegepast. Je moet je wel afvragen of het zinvol is. Veel van onze stoffen hebben van zichzelf al een prima coating en zijn vaak ook erg goed water- en vuilafstotend. Bovendien hebben wij, anders dan in de zeilwereld, bij onze vliegers iets minder last van schimmels en algen.
Als je het gaat gebruiken, verwerk het spul dan zorgvuldig volgens de gebruiksaanwijzing. De minuscuul kleine deeltjes (niet voor niets nanotechniek genoemd) zijn niet bedoeld om er mee te sproeien of te verstuiven (dat mag alleen met speciale maskers). De geleerden zijn het er niet helemaal over eens, maar het schijnt niet erg goed voor de gezondheid te zijn. Draag dus in elk geval handschoenen bij het aanbrengen met de spons.
Skytex of New Skytex
Skytex of New Skytex zijn andere benamingen voor Porcher Sport (voorheen Porcher Marine).
Ook de U-turn Nitro is gemaakt van Pocher Sport:
Sofileta
Het Franse concern Sofileta is voornamelijk actief op het gebied van paraglyders. Samen met Porcher Sport, Gelvenor en Toray maakt Sofileta wereldwijd de dienst uit op die markt. Paraglyder merken als Aerodyne en Air Light werken met deze van nylon gemaakte stof. De stof, die erg glad en soepel aanvoelt, is ook wel bekend onder de naam Sofly.
De producent van Wingine maakt naast Porcher Sport ook gebruik van Sofileta voor hun paraglyders. Waarschijnlijk is dat de reden dat er ook Wingine’s zijn die gemaakt zijn van Sofileta.
Teijin
Teijin is een bijzonder grote producent van allerlei synthetische vezels en stoffen, heeft vestigingen over de hele wereld en een personeelsbestand van meer dan 20.000 man. Teijin is de fabrikant van o.a. Icarex en eigenaar van het in Nederland geproduceerde Twaron. Teijin produceert voornamelijk op polyester gebaseerde stoffen. In de kitesurfwereld is Teijin als stof onder de eigen naam zeer bekend en veelvuldig gebruikt door diverse fabrikanten waaronder Takoon en Naish. De grote waterbestendigheid is hiervan de belangrijkste reden. Ook enkele paraglyderfabrikanten hebben in het verleden gewerkt met Teijin (Paratech, Flight Design).
Tyvek
Tyvek is een merknaam van Dupont. Het is een zeer dunne “stof” die in 1955 min of meer bij toeval ontdekt is. Na vele jaren van ontwikkeling is dit materiaal, vervaardigd uit polyethyleen (HPDE), in 1967 in productie genomen. De polyethyleen draden worden d.m.v. van warmte en druk met elkaar verbonden. Alhoewel Tyvek vaak als een bijzonder sterke papiersoort wordt gezien is het dus wel degelijk een synthetisch stof. Het is zeer goed waterafstotend en de UV-bestendigheid is groot. In de vliegerbouw wordt Tyvek bijna uitsluitend gebruikt voor éénlijners.
Toray Industries
Japanse (Tokyo) producent van o.a Chikara. Dit is in Nederland waarschijnlijk het meest gebruikte materiaal voor de zelfbouw van vliegers. De stof is gemaakt van nylon en is dubbelzijdig gecoat dus goed waterafstotend. Chikara is zeer sterk bij een relatief laag gewicht (ongeveer 41 gram). Veel vliegerfabrikanten werken met deze stof. De bekendste is wel Peter Lynn. Onder andere de Rebble, C-Quad, Bomba en Venom zijn gemaakt van Chikara. Ook op de paraglydermarkt is Toray zeer groot. Samen met Porcher Sport, Gelvenor en Sofileta maakt Toray wereldwijd de dienst uit op die markt.
(zie ook Chikara)
Ventex
Ventex wordt ook geproduceerd door Toray en is daarmee de polyester broer van Chikara uit Japan. Hiermee is het met Icarex één van de weinige polyester stoffen op de markt. Vergeleken met Icarex PC-31 is Ventex iets zwaarder (ongeveer 34 gram), gecoat aan één zijde van de stof, iets scheurgevoeliger, maar zo mogelijk heeft Ventex nog minder last van rek dan Icarex. Minimale rek is een belangrijk voordeel van polyester- t.o.v. nylon stoffen.
Ook deze polyesterstof is weinig gevoelig voor vocht. Net als Icarex wordt ook Ventex door veel professionele trickvliegermerken gebruikt. De Revolution is jaren van Ventex gemaakt en HQ maakt nog steeds trick-vliegers met deze stof.
De ripstopvakjes op Ventex zijn rechthoekig (18 x 9 mm). Bij Icarex waren deze vakjes ook rechthoekig, maar tegenwoordig zijn ze vierkant. Deze vakjes ontstaan door de manier van weven (zie Icarex).
Stoffenjargon A-B-C
We staan er niet vaak bij stil dat een stof, die per vierkante meter veel lichter is dan de stof voor een gemiddelde zakdoek, zeer betrouwbaar is waar het gaat om zijn sterkte. Doorgaans is de stof ook nog luchtdicht, waterafstotend, bijna rekvrij, superdun, extreem licht en opgebouwd uit losse vezels waar er soms wel (als je ze op een rij zou leggen) 40 van in een millimeter gaan! Pfff, als je daar niet enthousiast van wordt…
Omdat de stoffenwereld een wereld op zich is, met veel vakjargon, heb ik een stoffenjargon A-B-C opgesteld. Een verklaring van veel gebruikte woorden dus. We zien dat praktisch alle termen Engelstalig zijn. Het is niet anders. Ik heb niet de intentie gehad de woorden letterlijk te vertalen. Het is per term meer een verklaring geworden van wat er bedoeld wordt.
Abrasion
De slijtage van het oppervlak van een stof.
Aerotex
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Aram/aramide vezel
Organische polyamide vezel die zijn oorsprong vindt in een zwavelzuuroplossing. Aramide is zeer temperatuurbestendig en zal in principe niet smelten. Aramide is minder flexibel (zal daarom ook sneller “breken”) en is relatief veel minder UV-bestendig. Als de vezel bijvoorbeeld 10 weken aan zonlicht bloot gesteld wordt zal de sterkte met meer dan 50% dalen.
De bekendste aramide vezels zijn voor ons Twaron en Kevlar.
Kevlar is een geregistreerde handelsnaam van Dupont. Het is een zeer sterke aramidevezel met een uitzonderlijk lage rek (minder dan 2%). Kevlar lijnen zijn in de vliegerwereld berucht vanwege het feit dat dunne Kevlar lijnen veel dikkere lijnen van een ander materiaal kunnen doorsnijden.
Twaron is een handelsnaam van Akzo. Net als Kevlar een zeer sterke aramidevezel met zeer weinig rek. Twaron is iets dikker gevlochten dan Kevlar. Het in Nederland geproduceerde Twaron is inmiddels in handen van het Japanse Teijin.
Areal weight
Het gewicht per oppervlakte eenheid van een stof.
Balanced construction
Gelijke hoeveelheid, zowel in sterkte als in aantal, van een vezel die gebruikt is in zowel de lengte- als breedterichting van de stof. Dit zorgt voor een gelijke rek en sterkte in beide richtingen. Als de stof in warp en fill richting minder dan 15% afwijkt in breeksterkte, dan heeft de stof een “balanced construction”. In onze stoffen is dat meestal het geval. Als een stof gebalanceerd is heeft dat normaal gesproken ook een gunstig effect op de rek in diagonale richting. Niet gebalanceerde stoffen komen veel voor in de zeilwereld, waar het soms prettig is in een bepaalde richting heel veel treksterkte te hebben, terwijl het gunstig kan zijn voor het totale gewicht om in de andere richting een lichtere en minder sterke vezel te gebruiken.
(zie ook denier ratio)
Batch
Een hoeveelheid stof die in één proces onder dezelfde omstandigheden geproduceerd is. De eigenschappen zijn hierdoor exact gelijk. Wordt ook wel “lot” genoemd.
Bias
De diagonale richting in een stof. Deze richting staat 45 graden op de warp en fill richting. In deze diagonale richting is de rek van een stof het grootst. De stabiliteit van de stof in de biasrichting wordt sterk bepaald door de behandeling (waaronder de coating) van de stof. Het is opmerkelijk dat de stabiliteit van de coating of impregnatie van de stof over het algemeen omgekeerd evenredig is met de treksterkte van de stof. Is de coating bijvoorbeeld erg stabiel of stug dan zal de treksterkte minder gunstig zijn.
Breaking strenght
De zwaarste belasting van een stof. Bij deze belasting zal de stof kapot gaan / scheuren. De breeksterkte wordt bijvoorbeeld in pounds per inch (lb/in) of gram per cm weergegeven. Het zijn vaak 2 waarden, de eerste is de sterkte in de warp richting, de tweede in de fill richting.
Breaking tenacity
De zwaarste belasting van een vezel, yarn, etc. Bij deze belasting zal de vezel breken. De belasting kan worden uitgedrukt in gram of Newton per denier of tex.
Calendering
Het proces waarbij de stof van een afwerklaag wordt voorzien, zoals bijvoorbeeld het aanbrengen van de coating.
Carrington
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Chalking
Bij onze stoffen wordt deze term gebruikt bij de degradatie van een coating. Onder invloed van UV-licht, slijtage, kreuk, vocht en dergelijke kan de coating afnemen in kwaliteit en zelfs “los laten of breken”. Dit gaat soms gepaard met een poedervormig materiaal dat loslaat van de stof. Een polyester stof heeft hier doorgaans sneller last van dan een nylon stof.
Chikara
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Chikarex
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Coating
Een coating is een laag die d.m.v. een bindmiddel (veelal polyurethaan) aangebracht wordt op een stof waardoor de stof van bepaalde eigenschappen wordt voorzien die als basis ontbreken bij die stof.
De belangrijkste eigenschappen die worden toegevoegd d.m.v. coating zijn:
1. Vergroten van de luchtdichtheid. Zonder coating is spinnaker erg poreus.
2. De treksterkte van de stof verbeteren. Vooral die in de schuine richting (bias) van de stof.
3. UV-bescherming. Naast de coating krijgen de nylon of polyester yarns ook al voor het weven een belangrijke UV behandeling. De coating zal de UV-bescherming verder verbeteren.
4. Voorkomen van slijtage (abrasion) die ontstaat vanwege onder andere in- en uitpakken, opvouwen en het neerleggen op een ondergrond als zand.
5. Verbeteren van de vormvastheid.
6. Tenslotte bepaald de coating in grote mate het gevoel dat je hebt als je de stof aanraakt. De stof kan hard, zacht, vettig, soepel, knisperend etc. aanvoelen. In het jargon wordt dit gevoel “hand” genoemd.
Contender
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Cordura
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Count
Het aantal yarns in een geweven stof in de fill en warp richting. Meestal wordt dit aantal per inch of centimeter opgegeven.
Creep
De rek op langere termijn, die blijvend is, ook nadat de spanning op de stof niet meer aanwezig is. Creep wordt meestal in een percentage van de totale lengte uitgedrukt.
Creep
Letterlijk is Crimp "plooien". Crimp is de mate waarin de yarns meer of minder golvend elkaar kruisen (het boven en onder elkaar langs gaan van de vezels) en ontstaat door de manier van weven. De mate van crimp kan variëren van een stof met een grote dichtheid van de golvende bewegingen van de yarns (zoals bij onze spinnakers) tot een stof waarbij er nauwelijks sprake is van een golvende beweging van de yarns.
Crimp heeft in zekere zin een positief effect op de belastbaarheid van de stof en tegelijkertijd een negatief effect op de hoeveelheid rek. Als de crimp door de weefmethode groter wordt dan zal de rek bij belasting ook groter worden. Meer crimp geeft meer elasticiteit en daarmee sterkte aan de stof.
Dacron
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Denier
Het systeem waarbij het gewicht wordt gemeten van een bepaalde lengte van een yarn. Een denier is het gewicht in gram van 9.000 meter van een bepaalde yarn. Eén “den” is dus 1 gram per 9000 meter. Officieel is het aantal denier het aantal eenheden gewicht van 0,05 gram waaruit een lengte van 450 meter yarn bestaat. Dat komt uiteraard op hetzelfde neer.
Het denier systeem is in Amerika nog wel in gebruik, maar in veel landen is de denier methode vervangen door het tex systeem. (zie ook tex)
1 tex = 9 den = 10 dtex. Bij veel stoffen worden beide eenheden vermeld. In dat geval wordt meestal de dtex gebruikt (zie ook dtex). Bijvoorbeeld : 22 dtex / 20 den.
Denier per inch (DPI)
Een waarde die de relatieve sterkte en gewicht per lengte weergeeft. De eenheid wordt uitgedrukt in het aantal yarns per inch. Dat kan zowel in de warp als de fill richting worden opgegeven.
Denier ratio
Ook wel warp to fill denier ratio genoemd. De denier ratio is de verhouding tussen het gewicht van een lengte warp en het gewicht van een lengte fill.
Kijken we naar een zeer lichte (30 gram/m^2) stof van Contender dan zien we bijvoorbeeld het volgende: Superlite 40 is opgebouwd uit 30 denier warp en 20 denier fill yarns. De denier ratio is 30:20 = 1.5. Denier ratio’s komen in zeer uiteenlopende waarden voor.
Elke behoefte heeft een eigen verhouding nodig. In onze stoffen ligt de denier ratio bij voorkeur tussen 0.8 en 1.2. (zie ook Balanced construction)
Dtex
Dtex is een afkorting van Decitex. Dit is het systeem waarbij het gewicht wordt gemeten van een bepaalde lengte van een yarn uitgedrukt in dtex (een afgeleide van de tex > zie ook tex). Hierbij wordt het gewicht bepaald in gram van 10.000 meter van een bepaalde yarn. 1 dtex is dus 1 gram per 10.000 meter.
Het texsysteem is wereldwijd het meest gebruikte systeem. Het alternatieve deniersysteem is in Amerika nog wel in gebruik, maar in veel landen is de denier methode vervangen door deze tex of dtex.
1 tex = 9 den = 10 dtex. Bij veel stoffen worden beide eenheden vermeld. In dat geval wordt meestal de dtex gebruikt (zie ook dtex). Bijvoorbeeld : 22 dtex / 20 den.
Een voorbeeld waarbij de dtex gebruikt wordt is Icarex: warp : fill = 33 dtex / 33 dtex.
Durability
Duurzaamheid van de stof. De mate waarin de stof bestand is tegen slijtage.
Dutch weave
Een weefmethode, waarbij de yarns in de warprichting sterker/zwaarder zijn dan in de fillrichting. De yarns in de fillrichting worden hierbij strakker naast elkaar geweven waardoor een extra dichte, sterke en minder rekgevoelige stof ontstaat.
Hoe strakker de stof geweven wordt, hoe eenvoudiger is de stof waterbestendig te maken. (zie ook weave)
Dye
Het aanbrengen van de kleur op de stof (verven). Het aanbrengen van de kleur gebeurd bij verschillende fabrikanten op een andere moment. Porcher Marine zal de stof altijd eerst kleuren en daarna afwerken met o.a. een coating terwijl andere fabrikanten de kleur pas na het coaten toevoegen. Beide procedures hebben voor- en nadelen. Het dyeing proces heeft naast een kleurend effect ook een positief effect op de duurzaamheid van de stof.
Dyneema
Geregistreerd handelsmerk van DSM. Dyneema behoort met Spectra (van Performance Fibers, vroeger Honeywell) tot de groep zogenaamde “high modulus polyethylene” vezels. Het is de sterkste vezel ter wereld als we de gewichtsbasis als uitgangspunt nemen. Op die manier bekeken is het 15 x sterker dan staal. De belangrijkste eigenschappen van het in 1979 in Heerlen uitgevonden Dyneema zijn de zeer lage rek (minder dan 3%), zeer hoge breeksterkte en het lage gewicht. Verder is Dyneema net als Spectra zeer glad.
Elongation
De rek van een stof ofwel de toename van de lengte als gevolg van rek. Meestal wordt deze eenheid uitgedrukt in een percentage van de originele lengte.
Fibre
De meest basale ruwe, al dan niet handgemaakte, vezel. Fibres worden tot filamenten gemaakt / geperst.
(Zie ook de opbouw van een stof)
Filament/filament yarn
De meest basale ruwe, al dan niet handgemaakte, vezel is een fibre. Van deze fibres worden filamenten geperst. Een yarn wordt weer opgebouwd uit deze filamenten.
Filament count en number
Het aantal individuele filaments waaruit een yarn is opgebouwd wordt filament count genoemd. Het filament number is de lineaire dichtheid van een filament uitgedrukt in bijvoorbeeld gram per kilometer. De meest gebruikte eenheden zijn denier, tex en dtex. (zie ook denier, tex en dtex)
Fill
Wordt ook wel weft genoemd (en minder vaak shute, woof of transverse). Dit is de yarn die loopt in de breedte van de stof, dus van zijkant naar zijkant en staat haaks op de warp richting (de richting in de lengte van de stof). Elke fill lengte yarn per stuk wordt ook wel een pick genoemd. De letterlijke vertaling in het Nederlands van warp en fill is “schering en inslag”.
Film
Synthetische laag over een geweven stof. De meest bekende filmlaag is polyethylene. Een goed voorbeeld hiervan is Mylar.
Finish
Een materiaal of proces dat een bepaalde eigenschap toevoegt aan een stof. Bijvoorbeeld dat de stof waterafstotend of sterker wordt. Een finish kan bijvoorbeeld een coating zijn. Normaal gesproken is dit een chemisch proces, maar NCV (Porcher Marine) heeft naast een organische ook een milieuvriendelijke, op waterbasis, methode van coaten ontwikkeld.
Finished en unfinished weight
Zie Sailmakers oz en meer...
Gauze
Gaas. Een grofmazig geweven stof. Bij ons soms gebruikt voor luchtinlaten van matrassen, zoals de Blade. In het verleden werd deze stof ook toegepast ter versteviging van de crossvents in de profielen van een matras.
GB-oz
Zie Sailmakers oz en meer...
Gelvenor
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Generic weight
Zie Sailmakers oz en meer...
Grain
De richting van de stof langs de warp of fill richting. Als je de mallen langs de grain moet uitleggen, dan moeten de mallen parallel liggen aan de warp en fill richting. In het Engels: “with the grain” = “op de draad”.
Greige material
Dit is het ruwe materiaal dat na het weven ontstaat. Dit “greige material” is totaal onbewerkt, niet luchtdicht, niet voorzien van een coating en heeft nog geen kleur.
GSM
Grams per Square Meter. Gewicht uitgedrukt in gram per vierkante meter.
Hand
Het gevoel dat je hebt als je de stof aanraakt. De “hand” wordt voor een belangrijk deel bepaald door de coating. De stof voelt bijvoorbeeld hard, knisperend, vettig of zacht aan.
HLC Industries
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Icarex
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Kevlar
Een geregistreerd handelsmerk van Dupont. Het is een zeer sterke aramidevezel met een uitzonderlijk lage rek (minder dan 2%), is minder flexibel en relatief veel minder UV-bestendig. Als de vezel bijvoorbeeld 10 weken aan zonlicht bloot gesteld wordt zal de sterkte met meer dan 50% dalen. Kevlar lijnen zijn in de vliegerwereld berucht vanwege het feit dat dunne Kevlar lijnen veel dikkere lijnen van een ander materiaal kunnen doorsnijden.
Laminate
Een stof die is opgebouwd uit verschillende lagen materiaal. De lagen worden met elkaar verbonden door verlijming onder hoge druk en/of verhitting. Voor ons is Mylar wel de bekendste. Mylar is een handelsnaam van Dupont. Het is een meerlaags, op polyester gebaseerd laminaat.
(Zie Mylar)
Lot
Een hoeveelheid stof die in één proces onder dezelfde omstandigheden geproduceerd is. De eigenschappen zijn hierdoor exact gelijk. Wordt ook wel “batch” genoemd.
Machine direction
De richting waarin de stof geproduceerd wordt. Wordt meestal warp genoemd.
Dit is de richting in de lengte van de stof en staat haaks op de fill richting (de richting in de breedte van de stof).
Mesh
Het aantal yarns per inch. Deze aantallen worden meestal voor zowel de warp- als de fillrichting van een stof opgegeven (bijvoorbeeld 30x20 mesh).
Microfibre
Over het algemeen wordt een filament een “microfibre / microvezel” genoemd als hij een denierwaarde heeft lager dan 1 denier. De officiële industriestandaard voor een microfibre geeft zelfs een waarde lager dan 0,02 denier aan.
Als een 40 denier yarn is opgebouwd uit 60 filamenten, dan spreken we al van een microfibre. Eén filament heeft dan een denierwaarde van 0.66. Hij voldoet dan officieel nog niet aan de industriestandaard.
Een microvezel is vanwege zijn constructie, ook zonder extra behandeling, water repellent. Het bijzondere van een microvezel is dat hij in gespleten toestand juist super vloeistofabsorberend wordt. In dat geval kan hij wel 7 maal zijn eigen gewicht absorberen.
Mirai
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Modulus
De mate waarin een stof bestand is tegen rek. Meestal uitgedrukt in gram per eenheid denier yarn. De eenheid geeft aan bij welke belasting de yarn zal gaan rekken. Hoe hoger het getal, hoe minder rek.
Monofilament
Eén enkele filament. Ook wel filament genoemd. Een yarn wordt opgebouwd uit meerdere (mono-) filamenten. Als een filament “solo” als monofilament wordt gebruikt is zijn sterkte meestal groter dan 14 denier.
Multifilament
Wordt meestal yarn genoemd. Meerdere filamenten die samen een yarn vormen.
Mylar
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
NCV
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Nylon, Nylon 6 en 6.6
In 1931 deed Wallace Carothers, werkzaam bij Du Pont, de ontdekking die uiteindelijk zou leiden tot de “The Miracle Fiber” Nylon. Nylon werd voor het eerst commercieel geproduceerd in 1939. Het was de eerste volledig synthetische, petrochemische vezel. Zeer slijtvast, relatief voordelig, hoge flexibiliteit en zeer sterk. Ook de UV-bestendigheid is zeer goed. Een nadeel aan nylon is wel het hoge rekpercentage. Een rek van soms wel 50% bij bepaalde nylonvezels is niet ondenkbaar.
In principe zijn er twee soorten nylon: Nylon 6 en Nylon 6.6. Bij onze stoffen wordt veel gebruik gemaakt van de vezel Nylon 6.6, die sterker is dan de Nylon 6. Deze aanduiding geeft de samenstelling weer van deze stof, dus niet het gewicht of de dikte. De eerste 6 staat voor de 6 koolstoffen van het carbonzuur en de tweede 6 staat voor de 6 koolstoffen van het aminozuur.
Porcher Marine is een voorbeeld van een leverancier die gebruik maakt van nylon 6.6. Mirai wordt gemaakt van nylon 6.
Opbouw van een lijn
1. Fibres worden tot filamenten geperst.
2. De filamenten worden al dan niet gedraaid tot een yarn.
3. De yarns worden gedraaid tot threads.
4. De threads worden tot strands gedraaid.
5. Van de strands wordt tenslotte de lijn gedraaid.
Opbouw van een stof
1. Fibres worden tot filamenten geperst.
2. De filamenten worden al dan niet gedraaid tot een yarn.
3. De yarns worden gebruikt om de stof te weven.
Pentex
Merknaam van Performance Fibers (voorheen Honeywell). Gemodificeerd polyester met 250% minder rek.
Permeability
De kwaliteit, die aangeeft hoe water- en/of luchtdicht de stof is. Het getal geeft een volume per oppervlakte eenheid weer. De waarde wordt bijvoorbeeld gemeten bij een drukverschil van 1 atmosfeer bij een bepaalde dikte van de stof.
Pick
Elke fill lengte yarn per stuk wordt ook wel een pick genoemd.
Plain weave
De meest toegepaste weefmethode. Elke warp- en fillyarn passeert hierbij boven- en onderdoor steeds een andere yarn onder een hoek van 90 graden. De plain weave methode wordt “even weave” genoemd als het aantal yarns per inch in zowel de warp- als fillrichting gelijk is. Er bestaat ook een “Dutch weave”. Hierbij zijn de yarns in de warprichting sterker/zwaarder dan in de fillrichting. De yarns in de fillrichting worden hierbij strakker naast elkaar geweven waardoor een extra dichte, sterke en minder rekgevoelige stof ontstaat.
Polyester
Een synthetische vezel, die in de jaren ’50 ontwikkeld is door Du Pont. Polyester is erg sterk (maar minder sterk dan nylon) en flexibel, heeft minder last van rek dan nylon en is bijzonder waterafstotend. Ook is de UV-bestendigheid relatief goed. Minder gunstig is de durability. Dit is de mate waarin de vezel bestand is tegen slijtage. Een bekende polyester, ook van Dupont, is Dacron. De bekendste vliegerstof gemaakt van polyester is waarschijnlijk Icarex.
Polymeer
Synthetisch materiaal, zoals polyester, nylon, polyethyleen, dat is samengesteld uit chemische componenten. Letterlijk betekend polymeer “meerdere delen”. In ons geval zijn het chemische moleculen waar de vezels of filmlagen voor onze stoffen van gemaakt worden. Bijvoorbeeld het veel gebruikte type Nylon 6,6.
Polyurethane of urethane coating
Dit is de meest gebruikte coating, die gebruikt wordt op basis van een speciaal oplosmiddel of op basis van water. Vanwege milieutechnische redenen worden er steeds meer urethane coatings op waterbasis gebruikt. Deze coatings op waterbasis zijn wel gevoeliger voor vocht. Een vlieger vochtig opbergen is nooit goed, maar bij deze coating zeker niet aan te raden.
Enkele voorbeelden van fabrikanten die werken met een polyurethane coating zijn Porcher Marine, Toray (Chikara), Carrington en Teijin (Icarex).
Porcher Marine
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Primary yarn direction
De richting in een stof die het meest bestand is tegen rek. Deze richting is te bepalen aan de hand van het aantal yarn counts en/of de modulus van de stof.
Resin
Eigenlijk is resin een hars. Bij onze stoffen is het echter altijd een synthetisch materiaal, meestal gevormd door polymeren. Dit materiaal wordt gebruikt als versterking in een geweven stof. Naast versterking worden vaak ook andere eigenschappen van die stof verbeterd. Alle soorten plastic zijn bijvoorbeeld kunstmatige resins.
Resin content
De hoeveelheid resin, die gebruikt is in een bepaalde stof. Meestal uitgedrukt in een percentage van de totale hoeveelheid stof.
Resin rich en resin starved
Rich: Een stof die in verhouding bestaat uit een grote hoeveelheid resin t.o.v. de hoeveelheid geweven yarns.
Starved:Een stof die in verhouding bestaat uit een kleine hoeveelheid resin t.o.v. de hoeveelheid geweven yarns.
Ripstop nylon
Rip-stop nylon wordt geweven van nylon, waarbij de stof met een bepaalde regelmaat op een andere wijze wordt geweven. Normaal wordt elke yarn om en om boven en onder door geweven. Bij de ripstop methode wordt, zowel in warp en fillrichting op een bepaalde afstand een dubbele, of driedubbele yarn op dezelfde wijze geweven. Dit moet een eventuele scheur voortijdig stoppen. Ook niet zichtbare kleine scheurtjes in de coating of het geïmpregneerde materiaal worden hierdoor gestopt.
De bekendste rip-stop nylon stof in de vliegerwereld is ongetwijfeld Chikara. Een stof die bekend staat om zijn lage gewicht, hoge sterkte en lage rek. Bovendien is Chikara vanwege de dubbelzijdige coating zeer waterafstotend en zeer goed luchtdicht. De UV-bestendigheid van nylon is minder dan die van polyester. Nylon is slijtvaster dan polyester en is hierdoor zeer duurzaam. Chikara is een uitstekend doek voor matrassen. Het is weliswaar wat zwaarder dan Icarex (ruim 40 gram i.p.v. ruim 30 gram per m2), maar wel zachter dan Icarex en uitstekend geschikt voor de manier van belasten en kreuken bij een matras. (zie ook Chikara)
Ripstop polyester
Rip-stop polyester wordt geweven van polyester, waarbij de stof met een bepaalde regelmaat op een andere wijze wordt geweven. Normaal wordt elke yarn om en om boven en onder door geweven. Bij de ripstop methode wordt, zowel in warp en fillrichting op een bepaalde afstand een dubbele, of driedubbele yarn op dezelfde wijze geweven. Dit moet een eventuele scheur voortijdig stoppen. Ook niet zichtbare kleine scheurtjes in de coating of het geïmpregneerde materiaal worden hierdoor gestopt.
De bekendste rip-stop polyester stof in de vliegerwereld is ongetwijfeld Icarex. Een stof die bekend staat om zijn lage gewicht, hoge sterkte en lage rek. Bovendien is Icarex zeer waterafstotend en zeer goed luchtdicht. De luchtdichtheid gaat door kreuken en zware belasting wel achteruit. De UV-bestendigheid van polyester is beter dan die van nylon, waardoor de kleuren van deze stof veel langer mooi blijven. Het wordt vooral gebruikt bij trickvliegers en éénlijners. (zie ook Icarex en Ventex)
Roll goods
Een rol stof nadat deze is geweven.
Sailmakers oz/ounce
Zie Sailmakers oz en meer...
Scouring
Het schoonmaken van een stof voordat de stof voorzien wordt van een definitieve afwerking, zoals een coating.
Scrim
Een geweven stof met een open en lichte structuur. Wordt gebruikt als basis voor de productie van gelamineerde stoffen, zoals Mylar.
SealnGlide "coating vloeistof"
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Salvege of Salvedge
De rand van de stof in de warp richting. Meestal is deze rand uitgevoerd met iets sterkere yarns en samengeperst om rafelen te voorkomen.
Shute
Wordt meestal fill of weft genoemd (en minder vaak woof of transverse). Dit is de yarn die loopt in de breedte van de stof, dus van zijkant naar zijkant en staat haaks op de warp richting (de richting in de lengte van de stof). Elke fill lengte yarn per stuk wordt ook wel een pick genoemd.
Siliconen coating
Een alternatief voor de veel gebruikte polyurethane coating is een siliconen coating. Gelvenor is zeer bekend geworden vanwege deze manier van coaten. Het maakt de stof erg glad en zeer goed vochtbestendig. Ook wordt de stof bij een siliconen coating sterker vanwege het feit dat de vezels bij deze coating meer “langs elkaar heen glijden” i.p.v. dat ze met elkaar verbonden worden zoals bij een urethane coating.
Uit proeven is gebleken dat bij het ontstaan van een scheur de stof met een siliconen coating ongeveer 2 maal zoveel trekkracht kan verdragen dan bij een zelfde scheur in een stof met een polyurethane coating. Ook heeft een siliconen coating bij dezelfde effectiviteit een lager gewicht en is beter UV-bestendig dan een polyurethane coating.
Een nadeel van een siliconen coating is de minimale hechting. Een degelijke reparatie met tape is bijna onmogelijk. Ook het hechten van bijvoorbeeld de inkt of verf van een logo gaat bij deze coating moeilijker.
Er zijn relatief weinig fabrikanten die werken met een siliconen coating. De bekendste zijn wel Unitika en Gelvenor. Gelvenor gebruikt overigens beide coating methoden.
Skytex of New Skytex
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Sley
Het aantal yarns per inch in de warp richting.
Sofileta of Sofly
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Spectra
Een geregistreerd handelsmerk van Performance Fibers (voorheen Honeywell). Spectra behoort met Dyneema tot de groep zogenaamde “high modulus polyethylene” vezels. Het is de sterkste vezel ter wereld als we de gewichtsbasis als uitgangspunt nemen. De belangrijkste eigenschappen van Spectra zijn de zeer lage rek (minder dan 3%), zeer hoge breeksterkte en het lage gewicht. Verder is Spectra net als Dyneema zeer glad.
Strand
Een strand wordt door draaien opgebouwd uit verschillende threads. Van deze strands wordt de definitieve lijn gemaakt.
(Zie opbouw van een stof)
Tear strenght
Met deze weinig toegepaste omschrijving van de sterkte wordt letterlijk de scheursterkte weergegeven. Het is de maximale belasting in de warp- of fillrichting, die een stof nog kan verdragen zonder dat de stof zal scheuren (of waarbij de yarns zullen breken). Meestal wordt de sterkte echter opgegeven in “tensile strenght”. De belasting kan worden uitgedrukt in gram of Newton (soms per denier of tex).
Het is opmerkelijk dat de stabiliteit van de coating of impregnatie van de stof over het algemeen omgekeerd evenredig is met de treksterkte van de stof. Is de coating bijvoorbeeld erg stabiel (of stug) dan zal de treksterkte minder gunstig zijn.
Teijin
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Tenacity
De zwaarste belasting van een vezel, yarn, etc. Bij deze belasting zal de vezel breken. De belasting kan worden uitgedrukt in gram of Newton per denier of tex.
Tensile strenght
De maximale belasting in de warp- of fillrichting, die een stof nog kan verdragen zonder dat de stof zal scheuren (of waarbij de yarns zullen breken). De belasting wordt meestal uitgedrukt in gram of Newton per denier of tex.
Het is opmerkelijk dat de stabiliteit van de coating of impregnatie van de stof over het algemeen omgekeerd evenredig is met de treksterkte van de stof. Is de coating bijvoorbeeld erg stabiel of stug dan zal de treksterkte minder gunstig zijn.
Tex
Het systeem waarbij het gewicht wordt gemeten van een bepaalde lengte van een yarn uitgedrukt in tex. Hierbij wordt het gewicht bepaald in gram van 1.000 meter van een bepaalde yarn. 1 tex is dus 1 gram per 1000 meter.
Het texsysteem is wereldwijd het meest gebruikte systeem. Het alternatieve deniersysteem is in Amerika nog wel in gebruik, maar in veel landen is de denier methode vervangen door deze tex of dtex.
1 tex = 9 den = 10 dtex. Bij veel stoffen worden beide eenheden (denier en tex) vermeld. In dat geval wordt meestal de dtex gebruikt (zie ook dtex). Bijvoorbeeld : 22 dtex / 20 den.
Een voorbeeld waarbij de dtex bij onze stoffen wordt gebruikt is Icarex: warp : fill = 33 dtex / 33 dtex.
Thread count
Het aantal threads per inch. Meestal met twee getallen aangegeven. Het eerste getal is het aantal threads in de warp richting. Het tweede getal is het aantal threads in de fill richting.
Thightness of the weave
De mate van de spanning of dichtheid waarmee geweven is. Dit is van diverse factoren afhankelijk. De eigenschappen van de gebruikte yarn zijn zeer bepalend. Hoe kleiner de yarn, hoe strakker / dichter er geweven kan worden. Ook bepaald de krimp van de yarn de dichtheid. Als de yarn meer last heeft van krimp zal de stof ook strakker / dichter geweven worden. Uiteraard bepaald ook de weefmethode de “tightness of the weave”.
Toray Industries
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Transverse
Wordt meestal weft of fill genoemd (en minder vaak shute of woof). Dit is de yarn die loopt in de breedte van de stof, dus van zijkant naar zijkant en staat haaks op de warp richting (de richting in de lengte van de stof). Elke fill lengte yarn per stuk wordt ook wel een pick genoemd.
Twaron
Een geregistreerd handelsmerk van Akzo. Het is een zeer sterke aramidevezel met een uitzonderlijk lage rek (minder dan 2%), is minder flexibel en relatief veel minder UV-bestendig. Twaron is iets dikker gevlochten dan kevlar. De Nederlandse produktie van Twaron is sinds 2003 in handen van het Japanse Teijin.
Twist
Het aantal malen dat bijvoorbeeld een yarn gedraaid is per lengte eenheid, om zo een thread te maken.
Tyvek
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Unit of stretch
Een eenheid van rek is 1/100 inch rek (= 0,0254 cm) in een proefstuk van 16 inch (= 40,64 cm). Een aantal van 16 van deze units is dus gelijk aan 1% rek.
Urethane of polyurethane coating
Zie polyurethane coating.
US-oz
Zie Sailmakers oz en meer...
UV-resistance
De mate waarin zonlicht effect heeft op de stof. De UV bestendigheid wordt meestal uitgedrukt in de tijd die nodig is om de stof, die aan zonlicht wordt blootgesteld, de helft van zijn breeksterkte te laten verliezen.
Ventex
Zie item: Stofsoorten, merken en fabrikanten.
Warp
Dit is de yarn die loopt in de lengte van de stof en staat haaks op de fill richting (de richting in de breedte van de stof). Het is niet ongebruikelijk dat een stof wordt opgebouwd uit 10.000 yarns naast elkaar. De warprichting wordt ook wel machine direction genoemd. De letterlijke vertaling in het Nederlands van warp en fill is “schering en inslag”.
Water repellant
In principe is elke microvezel vanwege zijn constructie al water repellent. Ook kan de stof een speciale water repellent behandeling (met een finish) ondergaan, waardoor hij extra water afstotend wordt gemaakt, maar niet per definitie ook luchtdicht. De stof blijft op deze manier nog “ademen”. Een goede water repellent stof heeft als kenmerk dat water er als parels vanaf valt.
Indien ook luchtdichtheid wordt verlangd wordt de stof ook nog met een coating bewerkt. Om een laag gewicht en flexibiliteit te waarborgen, wordt die coating vaak slechts aan één zijde van de stof aangebracht. NCV is een fabrikant die deze werkwijze toepast in een aantal uitvoeringen van hun Porcher Marine.
Weave
Er zijn veel manieren waarop de yarns geweven kunnen worden. Voor onze stoffen is de “plain weave” methode de meest gebruikte. Elke warp- en fillyarn passeert hierbij boven- en onderdoor steeds een andere yarn onder een hoek van 90 graden.
Een plain weave methode wordt “even weave” genoemd als het aantal yarns per inch in zowel de warp- als fillrichting gelijk is.
Er bestaat ook een “Dutch weave”. Hierbij zijn de yarns in de warprichting sterker/zwaarder dan in de fillrichting. De yarns in de fillrichting worden hierbij strakker naast elkaar geweven waardoor een extra dichte, sterke en minder rekgevoelige stof ontstaat.
Weft
Wordt ook wel fill, (en minder vaak shute, woof of transverse) genoemd. Dit is de yarn die loopt in de breedte van de stof, dus van zijkant naar zijkant en staat haaks op de warp richting (de richting in de lengte van de stof). Elke fill lengte yarn per stuk wordt ook wel een pick genoemd.
Woof
Wordt meestal weft of fill genoemd genoemd (en minder vaak shute of transverse). Dit is de yarn die loopt in de breedte van de stof, dus van zijkant naar zijkant en staat haaks op de warp richting (de richting in de lengte van de stof). Elke fill lengte yarn per stuk wordt ook wel een pick genoemd.
Yarn
Een yarn wordt, al dan niet door draaien, opgebouwd uit verschillende filamenten. Een yarn is het meest elementaire materiaal dat geschikt is om mee te weven. (zie ook mono- en multifilament)
Yarn content
Het “yarn content” is het yarn-gehalte en heeft alles te maken met de verhouding in opbouw van de yarns in warp- en fillrichting. In feite gaat het hierbij om de denier ratio (zie ook denier ratio). Bij onze stoffen hebben we te maken met een gebalanceerde weefmethode. We spreken dan van een balanced construction. (zie ook balanced construction).
Yarn number
Er zijn in principe twee yarn number systemen. Het systeem voor synthetische stoffen, waar wij mee werken, is gebaseerd op de massa van een bepaalde lengte van een yarn. Hoe fijner de yarn hoe lager het getal. Er wordt meestal met het denier- of texsysteem gewerkt. We rekenen hierbij met het gewicht in gram van 9.000 meter (bij denier) of 1000 meter (bij tex) van een bepaalde yarn.
Yarn quality
De yarn kwaliteit heeft o.a. te maken met de breeksterkte (tenacity), de weerstand tegen rek (modulus), rek op lange termijn (creep) en de weefkwaliteit. Een yarn met een “high tenacity” en een “high modulus” is natuurlijk ideaal, maar relatief prijzig.