Johan Sjerpstra
1. Designer media
Om een tijdschrift te maken heb je een format nodig en een design. Daarna laat je gewoon de tekstkolommen vollopen door vrijwilligers en free-lancers, die denken iets te beweren te hebben. De combinatie van vormgeving, marketing en distributie bepaalt het succes van een blad. De broodtekst doet er geen fuck toe. Zonder inhoud vervalt het concept-magazine echter tot een vormgevingsgloss, alleen interessant voor de professionals. Het grote gevaar voor de designer-revue is dat de potentiële koper the product aanziet als vakblad. De look van de leegte maakt aan de lezer duidelijk dat hij de volle vrijheid heeft om de inhoud te negeren en er desondanks van te genieten. Wordt het toch gelezen, dan is de volgorde van de letters puur toeval en zijn de pikante citaatjes, rake observaties en intrigerende associaties mooi meegenomen. Design dient onbestemd te zijn en moet tegelijk te onderscheiden zijn van andere opmaak. Zodra het totaalbeeld te sterk is, wordt het begrepen als lifestyle en verkeert design in mode. Als onnuttige waar moet design in het modelstadium blijven steken om de hype voor te blijven. Daartoe moet het zich voortdurend vernieuwen door te investeren in de programmatuur. Als je een programma begrijpt kun je het wegdoen.
Het boek profileerde zich eeuwenlang door z'n vorm. De designerbijbels van de creatieve monniken waren ook al niet bedoeld om gelezen te worden. Kerklatijn had een leuk lettertype, maar het waren de plaatjes die het hem deden ( Waren evangelisten schnabbelaars? ) Het male couple Gutenberg-Luther maakte een eind aan deze Plaisir du texte . Pas in het tijdperk van de designermedia, waarin de woorden zijn geherwaardeerd tot random ASCII, is de auteurgebonden inhoud opnieuw overbodig geworden. De status van het gepubliceerde boek en het prestige van hun schrijvers verliezen elke glans als je weet dat titels binnen zes weken moeten gaan lopen, en uit de schappen verdwijnen als ze na drie maanden nog niets hebben gedaan. Een boek verticaal in de winkelkast zetten, is het dood verklaren. Het basismateriaal boek is in handen gevallen van de etaleur. Zodra het boekobject zich niet meer als waar presenteert en het gesamtkunstwerk van de boekhandel mijdt, is het zijn scene kwijt en begint een onvoorzienbare zwerftocht. Het zoeken van een boektitel krijgt sportieve trekjes en het uitlezen ervan vraagt een oneigentijdse overgave, die alleen nog op te brengen zou kunnen zijn achter een batterij antwoordapparaten, faxen en afgezette voordeurbellen. Heeft het designerboek zijn stijl, onderwerp, auteur en markt eenmaal van zich afgeschud, dan krijgt het de glans van het prodigieuze. Design speculeert op het bestaan van het onbekende dat het ontdekt op het moment van ontwerpen, het wil niet exploiteren maar ontsnappen.
.
2. Secuurheid door obscuurheid
Het computernet bevrijdt de schrijver van zijn uitgever. Niet gehinderd door CV-opbouw of oeuvre kan een schrijflustig auteur boek na boek direct op het Net gooien. Als je meesterwerk na tien dagen van de netwerken is geveegd, parkeer je het op je eigen FTP-site of BBS ten bate van de virtuele gemeenschap. De schrijver kan haar of zijn boek redden van een gegarandeerde ondergang in de papiermarkt. Het enige dat telt aan de collectie geschakelde files, zijn de tags. De tag 'Weltfremdheit' of 'discipline-onderzoek' activeert andere zoekprogramma's dan 'veilig schrijven' of 'Ferdinand Kriwet'. Elektronische scribenten krijgen dagelijks de update van de complete literatuur over hun thematieken onder ogen en verbinden daar consequenties aan. Deconstructiesoftware maakt duidelijk welke grammaticale, retorische en educatieve trucs een tekst draaglijk maken, ondanks z'n polculseks-gehalte. De kwaliteit van de wereldliteratuur stijgt navenant. Als je gelijk kunt oplezen met de schrijfactiviteiten van gevierde auteurs, is de vraag hoe zij het doen ook snel beantwoord. De gedachte dat vroegere generaties hun boeken met onuitwisbare inkt schreven, is duizelingwekkend. Daarom ontwikkelt men op verzoek programma's die de tekst-kritische editie al tijdens het schrijven bezorgen en de tientallen versies om het uur doorsturen naar de platina harde schijven die in de nationale atoombunkers het cultuurgoed vastleggen. Om zijn tekst dat extraatje te geven waardoor literatuur zich van de rest van het geschrevene onderscheidt, werpt de schrijver zijn personality in de strijd, de unieke combinatie van een genenpakket, een cross-over van culturen en biografische wapenfeitjes en een vooropleiding, zoals gedaan is door een Camille Paglia, een Donna Tartt, een Elisabeth Bronfen.
De tekst die ervoor kiest in het netwerk te verschijnen in plaats van op de boekentafel, wil geen woord teveel bevatten. Het schrijfgenot bestond voorheen uit het opstapelen van stilistische ornamenten rond de verhaallijn. Nu herkent de literaire calculator dit als ruis, die de auteur van zijn statement afhoudt. De elektronische lezer laat vooraf al zijn leeswaren scannen, waarbij de toegevoegde waarde weggefilterd wordt. Zo is er een killfile die bronnen en voorbeelden van voor 1989 (of 2012) vernietigt, de quotation eraser die alles tussen aanhalingstekens weghaalt, het bevel skip interdisciplines zodat alleen het specialisme waarin jij geïnteresseerd bent overblijft, create summary die een tekst naar jouw wensen samenvat en show method die de zelf-referentiële fragmenten presenteert en alle exercities eruit zeeft. De textual cleansing shareware geeft ons weer toegang tot mega-oeuvres als die van Goethe, Simenon, Dilthey, Marx, Konsalik, Vestdijk, Balzac, Heidegger, Voltaire, D'Annunzio en Agatha Christie. Het schuldgevoel van Althusser dat hij Hegel en Kant niet helemaal had gelezen, is hiermee technisch uit de wereld geholpen.
De mens heeft een biologische behoefte aan het aaneenrijgen van woorden, voordat men op de eerste harde zin stoot. Het schrijven dat zich tijdens de tekstproduktie bedient van de selectieprogramma's, houdt aan het eind van de dag de drie essentiële zinnen over die niet kapot te krijgen zijn. De volgende dag gaat de tekstaanmaak met die zinnen verder. Minder radicaal zijn de helpfiles die verschrijvingen verwijderen, platitudes voorkomen en slechte journalistieke gewoonten signaleren. Het selectieprogramma verwijdert alle zinnen met constructies als de vooraanstaande denker ... of merkte ... terecht op , of cursiveringen die dienen om slappe zinnen op te krikken. De compact-tekst heeft van zichzelf de dichtheid van de samenvatting, de kwaliteit van poëzie, verhult de gebrekkige kennis der vreemde talen, onderdrukt iedere neiging tot uitleg, elimineert beleefdheden en vervangt de kabbelende redenering door de schittering van het keyword. Het gaat erom dat de kennis zo complex en raak wordt geformuleerd dat ze niet door software van anderen gekraakt kan worden. Writing on Computer mag nooit een conclusie opleveren, anders kan je de gedachtengang ervoor weglaten. De zinnen willen niet langer een verband aangaan met voorgangers en nakomelingen. De plakband-woorden omdat, dus, want, evenwel, en, maar zijn geschrapt. Na iedere zin kan in principe iedere andere zin komen. Het raadsel van de tekst is dat er wel degelijk een zinsvolgorde in bestaat. De tekst wil de verbeelding voor zijn en versnelt tot in het ongerijmde. Ze heeft de logica van de machinetaal niet nodig. Een op de duizend keer lees je iets nieuws, duiken er onwaarschijnlijke samenhangen op (tussen de camera en het visseoog, wat zijn Hindi-telefoontoestellen?) en slaat de fantasie op hol. Gecomprimeerde tekst is precies en duister. Het suggereert een achterliggende denkwereld die blijkbaar niet meer vermeld hoeft te worden. Men wordt concreet, terwijl de lezer op een abstractieniveau terecht komt, waar hij normaliter niet zou binnenkomen. Aangezien overal in de tekst EXIT-borden zijn aangebracht, is het toerisme in de abstractie goed uit te houden.
.
3. Schrijven zonder drager
Van oudsher viel schrijven samen met opslaan op kleitablet, pilaar, perkamentrol, papier of harde schijf. Virtueel schrijven wil zeggen: taal produceren die alleen in het werkgeheugen bestaat. Online-tekst maakt van het schrift een instabiel medium. Er bestaat geen Nobelprijs voor het beste telefoongesprek. Als je de hoorn neerlegt is al je genialiteit of menslievendheid voorgoed verleden tijd. Waar de Hittieten, Azteken, Maya's en andere vergane culturen het al die eeuwen over hebben gehad, zal voor ons eeuwig een raadsel blijven. In het Net veroorzaakt het schrift eenmalige gebeurtenissen. Wanneer de tekst dezelfde vergankelijkheid krijgt als het gesproken woord, vormt ze niet langer bewijsmateriaal. Ze hoeft geen cultuur vast te houden of uit te dragen. Contextvrij schrijven wil geen verhalen hervertellen of doorgeven en heeft er geen behoefte aan te vervallen in een mythologisch stadium. Het praktizeert de nu-en-nooit-meer communicatie en scherpt het punctuele bewustzijn aan. Niet afgeleid door lichaamstaal of storende omgeving blijkt de taal correct onze bedoelingen aan te geven. When you narrow the bandwidth, you focus the message.
De reëel bestaande cyberspace is een text-based environment, niet als gevolg van een culturele beslissing, maar van een technische beperking waarmee men eind 1900 moet zien te leven. De vluchtige computekst is de ironische terugkeer van het schrift, nadat het woord was doodverklaard in het kader van de beeldcultuur. De schriftuur is erin geslaagd zich te vernieuwen doordat ze een nieuw massamedium heeft gevonden. Alle verkochte boeken kunnen nog een keer op CD-ROM worden verkocht. De boekhandel kan overleven, evenals de bibliotheek, annex databank. De melancholische strijders voor het behoud van het schrift moeten eisen dat de complete mensheid zo snel mogelijk on-line gaat. Alfabetiseren is identiek met leren typen op een toetsenbord. Grote delen van de bevolking moet alsnog worden geleerd zich te uiten via het letterklavier.
Binnen het wereldkomplot om te voorkomen dat massacultuur en schriftcultuur convergeren en synergeren, zijn Sega en Nintendo in de richting gestuurd van niet-literaire, visuele interfaces, waarvoor geen taalbeheersing nodig is. Text for some, images for all. Het Net als klaslokaal of speeltuin, dat is de vraag. De snelheid waarmee Internet zich uitbreidt, bewijst hoe sterk de tekstcultuur is. Virtueel schrijven is het antwoord van het schrift op de designermedia, doordat het geen vorm zoekt om zich in te materialiseren, maar die al gevonden heeft. Het primitieve karakter van de tekst on-line is voorbij de vormgeving. De vergankelijkheid van de real time media negeert alle goede intenties van stileerders en conservators. Terwijl het schrift in de papieren wereld in de hoek is gedrongen door het design, heeft het in de elektronische universa een nieuwe ruimte gecreëerd om alle kanten op te kunnen. Tot het Net aan de vormgevers ten prooi valt.