Een portret van de kunstenaar als jongeman

Terwijl Stephen opgroeit verdwijnen de idealen uit zijn jeugd één voor één. De politieke situatie, het katholieke geloof en zelfs zijn familie verliezen hun geloofwaardigheid. Met name het geloof wat ooit zo bepalend was voor Stephen's wereldbeeld verliest langzaam zijn waarde. Deze pijnlijke ervaring besluit hem uiteindelijk om naar het vasteland van Europa te verhuizen om kunstenaar te worden. Deze overtuiging is tot hem gekomen door verschillende openbaringen in het boek. Het meest belangrijk is het meisje wat hij op het strand ziet. Dit beeld overtuigt hem dat hij de rest van zijn leven de schoonheid moet dienen als kunstenaar.
Het thema van het boek is dus de bewustwording van een Ierse jongen. Hij ontwikkelt zich van een nationalistisch en religieus persoon tot de realisatie dat hij de wereld moet dienen als kunstenaar.