Out of Control verkent uitgebreid de computerwerelden waarin Tom Ray spontaan een complex elektronisch ecosysteem zag ontstaan uit snel evoluerende computerorganismen; de zelfreproducerende getallenrijtjes van de excentrieke Chris Langton, die geldt als geestelijk vader van a-life; Norbert Wieners ideeën uit de jaren vijftig over cybernetica; de opzettelijk muterende computerprogramma's van John Holland.
De experimenten met Biosphere 2, de afgesloten kas in Arizona waarin een zelfvoorzienend ecosysteem is gebouwd, inclusief kunstmatige savanne, koraalrif en regenwoud, komen aan de orde; de spectaculaire machine-etende machines van Mark Pauline, stalen sauriërs gebouwd van schroot; en popster Peter Gabriël, die een digitale stand-in laat optreden in zijn nieuwste videoclips.
Waarheen Kelly zijn lezer ook voert, telkens is de boodschap dat de essentie van leven onbalans is. Levende wezens streven misschien als individu naar stabiliteit, maar ze zijn tegelijkertijd nadrukkelijk het produkt van instabiliteit, van een hang naar chaos. Dat inzicht begint de laatste jaren steeds nadrukkelijker naar voren te komen uit de studies van complexe systemen.
Ontstaan van leven en de ontwikkeling ervan zijn volgens Kelly principieel onvoorspelbaar. Leven ontstaat spontaan op de overgang van orde naar wanorde, wanneer het geheel plotseling meer blijkt dan de delen. Moleculen vormen eiwitten, eiwitten vormen organismen, organismen vormen ecologische eenheden. In zulke situaties begeeft het klassieke idee van de natuur als mechaniek het en nemen nieuwe mechanismen van binnenuit de macht over. Er is letterlijk geen control meer. Het samenspel bepaalt wat er gebeurt en de snelste manier om te zien wat er gebeurt, is vaak de zaak zijn gang maar te laten gaan.
Afwachten heeft echter zo zijn risico's. Computervirussen die levensachtige eigenschappen vertonen, nemen bijna per definitie verschijningsvormen en eigenschappen aan die niet waren voorzien. Het merendeel zal vleugellam zijn en ten dode opgeschreven. En soms ontstaat er buiten het bereik van de ontwerper een variant waartegen geen kruid gewassen is.
Zoals Copernicus de scheiding tussen hemel en aarde wegnam, Darwin die tussen de natuur en de mens, Freud tussen het rationele en het irrationele, zo is het volgens Kelly nu de beurt aan de scheiding tussen mens en machine. De moderne mens leeft in dezelfde industriële hyperrealiteit als zijn machines en computergeheugens.
In deze realiteit is een organisme in beginsel een hoeveelheid informatie die evolueert en verandert en doet het er niet toe of het van organisch materiaal is gebouwd, van staal, of dat het alleen maar uit bits bestaat.
In cyberspace is er geen enkel verschil tussen de informatie-inhoud van een organisme en het organisme zelf. Die opvatting heeft gevolgen voor de manier waarop de evolutie moet worden beschreven.
Evolutie in Darwins opvatting berust op natuurlijke selectie in een groep organismen die eigenschappen overerven. Van wat zo'n organisme tijdens zijn leven meemaakt, wordt in principe niets overgeleverd aan het nageslacht.
Maar er zijn ook andere opvattingen over evolutie. In het Lamarckisme, bijvoorbeeld, wordt ervan uitgegaan dat selectie en overerving onvoldoende zijn voor het verklaring van de natuurlijke inventiviteit in de wereld. Een giraffe heeft in die opvatting een lange nek van het reiken.
Zolang dat geleerde in fysieke vorm wordt opgeslagen - de spieren van een smid - lijkt er geen serieus mechanisme aan te wijzen voor zo'n soort overdracht. Maar kunstmatig leven, leven zonder fysieke ballast, evolueert veel efficiënter volgens Lamarckiaanse principes dan volgens Darwinistische principes, zo hebben experimenten met computer-ecosystemen zonneklaar aangetoond. Darwin werkt, maar eigenlijk te willekeurig. 'Darwin verklaart niets omdat hij alles verklaart', zoals een neo-darwinist in Out of Control zegt.
Kelly, die ervan overtuigd is dat ook kunstmatige organismen leven, meent dan ook dat het strikte Darwinisme op de helling moet. Op zijn minst moet duidelijk worden waar de beperkingen aan Darwins evolutietheorie precies liggen. Er moet zicht komen op mechanismen die bepalen dat sommige dingen evolutionair niet kunnen. Alleen in kennis van dergelijke beperkende mechanismen, waarvan traditionele biologen nog geen flauwe notie hebben, ligt de hoop besloten op een vreedzame co-evolutie van mens en machine.
Kelly schrijft wonderbaarlijk soepel en erudiet over de abstracte postbiologische pseudo-realiteit. Alles heeft hij gelezen, iedereen heeft hij gesproken, Kelly is de homo universalis van het Internet, een mer ëa boire van databanken en gesprekspartners. Of zijn ideeën steekhoudend zijn, zal de tijd moeten leren. Maar zeker in cyberspace geldt dat wat denkbaar is, ook realiseerbaar is. We zijn gewaarschuwd.
