19e eeuwse visie op racisme - Haeckels afbeelding van het idee van ras in zijn tijdperk.
Het antwoord is vrij simpel - ja! Haeckel geloofde in een hiërarchie van mensenrassen. Bovenaan de hiërarchie: het Kaukasische (blanke) ras, inclusief Indo-Germanen en Semieten. Dit denkbeeld verklaart de positie van de ‘Neger’ in de tekening. We kunnen concluderen dat Haeckel een racist was.
Maar Haeckel was in ‘goed’ gezelschap. Racisme werd algemeen geaccepteerd tijdens de 18e en 19e eeuw. Veel van zijn voorgangers, bijvoorbeeld beroemd bioloog Carl Linneaus (1707-1778) en veel van zijn tijdgenoten geloofden in rassenhiërarchie. Zo ook Charles Darwin zelf. Tijdens de 18e en 19e eeuw namen biologen rassenverschillen voor lief. De meesten van hen geloofden in een hiërarchisch onderscheid tussen meer en minder ontwikkelde rassen. Hun taak als biologen was om de verschillen tussen rassen te bestuderen vanuit een wetenschappelijk oogpunt.
Echter, het geloof van biologen als Haeckel in rassenhiërarchie leidde niet automatisch tot wat wij zouden beschouwen als ‘racistisch’ gedrag. Darwin en Haeckel leken niet van mening te zijn dat ‘lagere rassen’ als zulks dienen te worden behandeld. Darwin reisde de halve wereld rond op de reis van de Beagle.
Toen hij in Zuid Amerika de landen met slavernij bezocht, was hij ontzet door wat hij zag en werd fel abolitionist. Uit aantekeningen die Haeckel maakte tijdens zijn reis blijkt dat hij contact zocht met wat hij als ‘lagere rassen’ beschouwde, meer nog dan zijn mede-Europeanen. Dit contact werd gekenmerkt door vriendelijke nieuwsgierigheid, niet door vijandigheid.
Dus, ter conclusie, we kunnen bevestigen dat Haeckel een racist was. Maar we moeten uitkijken dat we 19e eeuws racisme niet scharen onder ons moderne idee van racistisch gedrag. Om Haeckel dus als racist te zien tussen zijn zogenaamde niet racistische tijdgenoten klopt dus niet.