Runaway van Kanye West

Vergroot

I

Iedereen kent Kanye als de grillige, charismatische zanger en producer. Hip-hopper. Ik ken hem niet persoonlijk, maar Vanessa Beecroft, zijn "adviseur" wel. Zij is performer, choreografe en legt haar werk altijd op video vast. Overal ter wereld hebben de top-musea haar ingehuurd voor spectaculaire optredens, waarbij ze vaak modellen en dansers inhuurt voor precies vastgelegde bewegingen. Niet iemand dus die zich de kaas van het brood laat eten, al helemaal artistiek niet. Leer mij Beecroft kennen! In haar wereld kraakt ze de meest harde noten op psychologisch, artistiek en politiek gebied. Niet zozeer door het gebruik van allerhande clichés (daar weet ze ook wel raad mee), maar door het uitvergroten van wat anders snel aan ons voorbijgaat, of als detail eigenlijk niet opvalt. In haar quasi-documentaire stijl geeft ze ons in haar performances altijd een stevige optater. We beseffen dat ze een drievoudig portret maakt: een zelfportret, van het onderwerp en, angstaanjagender, van ons, haar publiek.

Nu, Kanye heeft daar in "Runaway", van bijna veertig minuten lang, op het eerste gezicht geen boodschap aan. Het is bij elkaar een mooie opeenvolging van filmische clichés als appetizer voor zijn nieuwe album, dat zoeter dan zoet klinkt. Liefdevoller kun je willekeurig wat voor hip-hopmateriaal nauwelijks presenteren. Kanye Wests nieuwe album, lees ik achteraf, is de hip-hop performance van het jaar, hij blijkt de meester van het genre. Dat geloof ik, als je alle clichés zo aandoenlijk weet te brengen als hij doet. Zelfs je oma zal zijn songs onmiddellijk in haar hart sluiten, en ze zal graag aansluiten bij het huwelijksdiner dat de kern van de clip vormt.

Vergroot

Dus de gedachte dat dit eigenlijk toch ook een Beecroft film is, lijkt wat vreemd. En dat er ondanks de spectaculaire aard van "Runaway" toch een totaalbeeld is waarin artistiek en moreel zoete broodjes worden gebakken, lijkt ook met haar karakter in tegenspraak. En dat onschuldige gezicht van Kanye, met ogen die de wereld zo ambitieus en vol talent tegemoet treden, dat spreekt eerder van naïveteit dan sluwe artistieke opzet al la Beecroft. Kanye raakt eigenlijk alles even aan. Waar zij zich in de diepte zou storten, verlekkert hij je met grootse en vaak liefdevolle gebaren die bij haar een dodelijk artistieke kracht zouden bezitten. Hij geeft in dit cirkelende scenario alles snel uit handen. Beecroft probeert altijd de spanning tot het einde vol te houden. Kanye weet je te verleiden en charmeert, dat zal Beecroft niet gauw gebeuren, zij stelt haar publiek liever op de proef. Kanye wil shockeren met continue schitterende explosies van vuur en licht, waar Beecroft al in de beweging van een danseresje de aarde laat sidderen.

Vergroot

II

Het verhaaltje is mager als een mislukt Andersen sprookje. Geen naakt zeemeerminnetje, of een zingend gevleugeld nachtegaaltje, maar een strak opgemaakte, net-niet naakte, reusachtig gevleugelde huwelijkskandidate van Kanye. Een Phoenix, las ik achteraf, die in exploderende, kosmische gestalte als een komeet aan de hemel verschijnt en in een brandend bos in zijn armen belandt. Alles hier is goed gepland. Een opera-achtig fanfare baant zich met een Michael Jackson reuzenkop een weg naar het huwelijksfeest. In een hangar-achtige ruimte vindt het plaats. Een mooi klassiek balletensemble komt binnen en laat zich door Kanye dirigeren. Ondertussen zit hij met die Phoenix in z'n maag. Haar superlange nagels zitten haar in de weg, ze weet niet hoe bestek te gebruiken, of wat brood is. Maar als ze aan de maaltijd plotseling zichzelf als het ware in een soort Thanksgivingsday-kalkoen herkent, zijn de peren pas echt aangebrand. Ze slaat haar plotseling reusachtige vleugels uit en gaat er vandoor met even veel bombarie als bij haar komst.

Ondertussen heeft Kanye op de band wat mooie songs gezongen, af en toe ons wat toegeschreeuwd, en zich kennelijk mogelijk al met haar in de liefde verenigd.

Vergroot

De mooiste fragmenten zijn als Kanye met wat valse noten de piano die hij aanslaat ook beklimt; of als hij uit zijn digitale muziekdoos op een mooi empire-tafeltje zijn muziek tovert. Zoals hij dan als een ballet-meester een mooi dansgroepje animeert, is werkelijk ontroerend. Hoe hier de ambitieuze Kanye zich blootgeeft terwijl hij, bijna zichtbaar jaloers, de meisjes in haar dance-bewegingen begrijpt, bewondert en aanmoedigt. Dit is niet de hand van een soms wat maniakaal naar succes strevende macho, maar een van een amateur dance-liefhebber. De sereniteit van deze hip-hoppende klassieke ballerina's doet de bombarie van die vliegende Phoenix-kalkoen gemakkelijk vergeten. Dansen in een choreografie die, ontleend aan oudere choreografen als Petipa, Balanchine en Jerome Robbins, het ritme van die valse piano als een stimulerende motor ervaart. Prachtige fragiele meisjeslijven, met de souplesse van jonge herten, in een choreografie die als vanzelf de bewegingen van de danseresjes, ingezet tegen de zwaartekracht, als metafoor inzet.

En wie anders dan Vanessa Beecroft is voor dit hoogtepunt verantwoordelijk?

Vergroot

III

Zo dringt zich als vanzelf de gedachte op dat Beecroft hier Kanye onder zijn naam een film laat maken die duidelijk haar persoonlijke signatuur draagt. Alsof Kanye eigenlijk acteur is in haar zoveelste performance. Want juist als Kanye op Beecrofts "adviserende" inspiratie stuit, gebeuren er spannende dingen. Beecroft maakt alles wat ze aanraakt tot artistiek gegeven. Dat is ook het belangrijkste beeld hier: het zwelgen in de schoonheid van alles en nog wat. Dat hebben die twee met elkaar: het verlangen naar kunst. Een verlangen dat natuurlijk altijd al een grote stimulans voor de hip-hop is geweest. De quotes, de citaten, de mooie vloeiende muzikale lijnen achter de ruwe stem. Kanye zet zichzelf hier te kijk als de ruwe bolster met de zachte pit, en hij slaagt erin ons te ontroeren.

De film-clip maakt gebruik van Beecrofts belangrijkste artistieke tool die we uit haar eerdere werk kennen, namelijk haar vertragingen. Dus niet de "algemeen bekende vertragingen" zoals we die van Muybridge of uit de heel bewonderenswaardige trukendoos van Hollywood kennen. Beecrofts vertragingstechniek is niet die van Sam Peckinpah, de regisseur die in zijn films de opgebouwde spanning in zacht uiteenvloeiende trage schokbewegingen laat ontladen; bij Beecroft spreekt er vooral het verlangen uit om tot een verstilling te komen zoals op een schilderij in het museum. Dat klinkt misschien saai, maar haar effecten zijn spectaculair. Als een arts ontleedt ze de wereld met een chirurgische precisie, de wereld laat zich van haar aller-intiemste kant zien.

Vergroot

Dat hier haar grootste kracht, haar beste tool, nu door Kanye "geleend" is, toont haar ruimhartige houding. Natuurlijk, wie kan het Kanye kwalijk nemen dat hij hier soms - in de exploderende fragmenten vooral - toch meer op z'n Peckinpahs zijn onmetelijke artistieke ambitie wil uitleven. Maar dan weer, op enkele poëtische momenten, als Phoenix zich in de weide met herten, een lieftallig lammetje, en wat kleiner gedierte vermaakt, is Beecroft op de achtergrond aanwezig. Dan, en vooral in enkel andere overgangsmomenten, wanneer een overdaad aan explosies in zacht zoemend hip-hop overgaat.

Dan is Kanye's hip-hop ingesnoerd in de vertragingstactieken van Beecrofts hogere film- en performancekunst!

Vergroot

IV

Het is duidelijk, je mist hier een echt sturende hand in de film. Een gebrek dat zich al snel omzet in een positief gevoel, want in dat hiaat ontwikkelt zich een heel actieve energie. Al wat ontbreekt is zo evident, dat het tegelijk je fantasie aan het werk zet, het dringt zich aan je op. In die afwezige aanwezigheid komt Kanye ons heel nabij. Hij staat zich daar uit te sloven bij de ballet-meisjes, wat kan ons dan nog die Thanksgiving pauw schelen, wat interesseert ons die vreemde druktemaakster Phoenix, verdwaald uit een ver boze-stiefmoeder sprookjesland? Zolang we maar door Kanye aangesproken worden op onze eigen artistieke ambities. Dat hij die hij in "Runaway" niet altijd goed weet te realiseren is dan niet eens meer belangrijk. Veel mooier is het hier een kunstenaar te zien zweten in zijn work-in-progress.

Die Kanye West, dat belooft veel als hij zo doorgaat. Kijken of hij het zonder Beecroft ook redt.

- Paul Groot

Vergroot