De vaders en kinderen in de roman zijn een verwijzing naar de groeiende kloof tussen twee generaties Russen. Het personage Jevgeni Bazarov wordt omschreven als de "eerste Bolsjewiek".
Toergenjev schreef zijn roman als reactie op de groeiende culturele kloof die hij zag ontstaan tussen de Liberalen van de 1830s/1840s en het Nihilisme. Zowel de nihilisten (de "zonen") en de liberalen (de "vaders") wilden sociale veranderingen in Rusland. Vaders en zonen kan worden gezien als de eerste volledig moderne roman uit de Russische literatuur. De roman introduceert het concept van een tweestrijd bij een personage. Dit was een diep psychologisch thema dat later veel andere Russische werken inspireerde.
De roman was ook het eerste Russische werk dat in de Westerse wereld populair werd.
