Het is 6 februari en ik luister in Frascati 1 naar Anne van Leeuwen. Ze vertelt ons namens de Ambassade van de Noordzee over het luisteren naar niet-mensen. Gebaseerd op Bruno Latours theorieën, zoals beschreven in Oog in oog met Gaia en Waar kunnen we landen?, oppert Van Leeuwen dat we als mens door en door verwikkeld zijn met ALLES in de wereld en dat er geen enkele manier is om aan die ingewikkeldheid te ontkomen. Er is geen scheiding tussen mens en natuur en het is gewelddadig om te categoriseren. De mens heeft lang genoeg zijn politieke willetje doorgedrukt dus nu is het tijd om de onderdrukten te emanciperen.
Al in de jaren ‘80 creëerde Latour met collega’s de Actor-Network Theory, een sociologische term voor een netwerk waarin zowel mensen als dieren, objecten en instituten een even belangrijke rol spelen en allemaal effect hebben op elkaar. In 1991 initieerde hij Het Parlement der Dingen. Dit speculatieve onderzoek naar een mensoverschrijdend democratisch systeem is een experiment met de rechten en representatie van onder andere bossen, zeeën en diersoorten. De Ambassade van de Noordzee maakt hier sinds 1 juni 2018 deel van uit. Gedurende de periode 2018-2021 loopt Fase 1 van de De Ambassade die ze de emancipatiefase noemen. Het doel van deze fase is “(wetenschappelijke) erkenning”.
Maar wie moeten er emanciperen? Hoe herken je een niet-menselijke actor, laat staan hoe je ze kunt erkennen? De Ambassade spreekt van Noordzee-spelers en ook in haar presentatie gebruikt Van Leeuwen de toneeltermen die Latour aanwendt in Oog in oog met Gaia. Hij omschrijft de huidige klimaatproblematiek als volgt: “Net alsof het decor op het toneel zou zijn geklommen om mee te doen in de intrige.” De stelling van Latour is dat er op aarde helemaal geen vaste hoofd- en bijrollen zijn voor mensen, dieren en dingen maar dat alles in essentie gelijkwaardig onderdeel is van het systeem. Gaia is een groot levend mechanisme die allerlei andere levens omvat. Het is precies daarom belangrijk dat de ecologische crisis wordt benaderd als politiek probleem, aldus Latour en co, want denk maar niet dat een “alomvattend systeem” gelijk staat aan baarmoederlijke veiligheid. Van Leeuwen vertelt dat niet alleen menselijke minderheden als ongelijkwaardig worden behandeld maar niet-menselijk actoren worden ook genegeerd, onderdrukt en uitgebuit.
Eenvoudigweg is de onderzoeksvraag in Fase 1 “Wat doet de Noordzee?” en de onderzoeksmethode luisteren. Maar al gauw komen er dan toch ingewikkeld te beantwoorden vragen bovendrijven zoals wie heeft er een stem, wie krijgt er een stem en wie heeft het recht te bepalen naar wie er wordt geluisterd. En hoe moet je nu eigenlijk goed luisteren naar niet-mensen? Op De Ambassade wordt geluisterd met alle zintuigen maar ook met “wetenschap, verbeelding en het [...] gegunde empathisch vermogen”.
Kunstenaars en onderzoekers struinen over de noordzeestranden, bevaren de kustlijnen en graven in de grond om geuren, kleuren en geluiden te verzamelen die typisch Noordzee zijn. Je kunt dit allemaal mee-ontdekken op de webpagina van De Ambassade. Ter afsluiting van deze blog is het interessant om te kijken hoe je deze politieke benadering kan gebruiking in kunsteducatieve vorm. Deze stap is namelijk niet zo groot. Ranciere stelde al dat politiek en esthetiek twee kanten van dezelfde munt zijn: beide zijn (re)presentatie.
In alle kunstdisciplines kun je zoeken naar hoe je kunt verbeelden wat anders misschien geen (grote) rol krijgt. Bewerk een toneelstuk zodat het decor echt op de voorgrond komt, schilder vanuit het perspectief van de geplette banaan in je lunchbox, componeer een muziekstuk dat de gevoelens van je computer blootlegt, en hoe zouden de gebouwen in Amsterdam achter elkaars muur om over elkaar roddelen?! Heb je tijd, open dan de parlementaire vergadering en simuleer een top van… ja, zoek het uit.
Sta stil bij wie er meedoet en wie je, bewust of onbewust, buiten beschouwing laat.