“We shall now go further, down into the darkness. How deep? Is it deep? Will we know when we are near the bottom? The journey is disorienting.” (M. 59) In The Ecological Thought schrijft ecofilosoof Timothy Morton hoe hij is gekomen tot de term “dark ecology”. Onduidelijk, onbevattelijk en onzeker is dit aardse leven geworden. We tasten in het duister en dat is griezelig. Maar simpelweg eng is niet de enige connotatie die dark in zich draagt. In het donker kunnen we moeilijk zien en dus zijn we opeens aangewezen op manieren van leren waarin wij niet goed getraind zijn… Als je naar buiten kijkt, wordt je geconfronteerd met rare dingen. Zoals bijvoorbeeld Dennis. Wat moet Dennis hier nou weer?!
Een gewone naam voor een abnormale omstandigheid: Dennis, de superstorm. De ene storm volgt op de andere terwijl temperatuurrecords worden verbroken, water blijft stijgen en (ei)landen van de kaart lijken te verdwijnen… Complementair of als vervangende term voor klimaatopwarming lijkt de term Global Weirding (bekend geworden door NYTimes auteur Friedman) de aard van het buitenshuise leven goed te vatten. Een veranderend klimaat is de wereld niet vreemd, maar de extremiteit van de huidige veranderingen maakt het vreemd en levensbedreigend.
Hoe kunnen we ons verhouden tot datgene wat onze pet te boven gaat zoals stormen die komen aanwaaien vanaf de andere kant van de wereld en ons de toekomst in werpen? Iets wat ruimtelijk zo enorm is dat je het niet in een keer kunt bevatten maar ook zo’n lange periode bestrijkt (en tegelijkertijd op verschillende plekken raast) zodat je mensenlijfje met je mensenbrein en je mensenhorloge geen schijn kans maakt: dit noemt Morton hyperobjecten. Deze objecten kun je niet zien! Maar dit maakt ze niet minder echt. Over de onbekende maar daadwerkelijke aanwezigheid van ongrijpbare dingen schrijft Morton: “There is no static background. What we call Nature is monstrous and mutating, strangely strange all the way down and all the way through. Reading the Book of Nature is momentously difficult.” (M. 61)
Ingewikkeld en duister vormen samen een wollig complex. Helderheid hoort bij iets begrijpen; iets helder kunnen zien (pas wanneer de regen stopt, ja, Dennis). Maar als het onbekende of de duisternis ook eng is, willen we het vermijden. Dan willen het niet zien en er zeker niet iets aan doen. En dat is vermoedelijk niet de prijswinnende attitude… Over leren en het leren leren in de duistere tijden van het antropoceen schreven Lysgaard et all. in 2019 een mooi boek: Dark Pedagogy: Education, Horror and the Anthropocene. In de introductie laten ze weten niet zomaar “gloomy messengers” te zijn maar omarmers van een nieuwe educatiestijl. Ze trachten pedagogie gevoelig te maken voor ecologische onderwerpen en hierin mogen we voelen lezen in emotionele alsook zintuiglijke zin.
Wat Morton weird, strange of uncanny noemt, en ik hier onder andere ingewikkeld en griezelig, noemen Lysgaard et all. unheimlich. Hiermee stellen ze dat we te kampen hebben met het verlies van huiselijkheid en het gevoel van ergens thuishoren. In plaats daarvan staan we opeens midden in “the great outdoors”. Contexten, categorisaties, perspectieven en verlichte conceptualisaties zijn opengebroken. Wat moeten we aan met deze bedreigende bombast?! Laat ik daarvoor terugkomen bij Timothy Morton die kunst een belangrijke rol toedicht vanwege haar eigen ongrijpbare grenzen:
“Art’s ambiguous, vague qualities will help us think things that remain difficult to put into words. Reading poetry won’t save the planet. Sound science and progressive social policies will do that. But art can allow us to glimpse beings that exist beyond or between our normal categories.” (M.60)
Een paar ideeën om door middel van kunst beyond or between our categories te glimpsen? En dan het liefst zonder meteen zwaar filosofisch te worden want waarom zou duister gelijk staan aan zwartgallig en wanneer zullen we de binariteit tussen zwart en wit te boven komen? Inzicht in “scheidslijnen” verkrijg je onder andere door ermee te spelen, en om van vreemd ver-vreemd-ing te maken lijkt een goede artistieke keuze. Doorbreek stormachtig de vierde wand tijdens je toneelopvoering, haute cuisine waarin onkruid het bord op is gewoekerd, vraag je heg of hij/zij nog vakantieplannen heeft als je aan het snoeien bent. En spelen kan ook heel goed met zintuigen! Dus kruip en sluip geblinddoekt door je tuin of over het plein en probeer je ervaringen te vangen. Niet te snel opgeven, want als je dit een tijdje volhoudt gaat er een wereld voor je open die zo donker nog niet is...