Het is nogal tegenstrijdig om over zo'n internationaal medium als video op nationaal niveau te schrijven. Ik zal toch proberen, zo mogelijk aan de hand van filosofische en iconografische voorbeelden, enkele specifieke eigenschappen van de Hongaarse videokunst naar voren te halen.
++Voorlopers
Begin jaren zeventig kregen cineasten, die door hun contact met de Filmacademie in Boedapest toegang hadden tot de experimentele filmstudio van de Hongaarse televisie, de kans met video te werken. Die werken werden geproduceerd op one inch apparatuur.
Voor de video-expansie van de tachtiger jaren in Hongarije is het experimentele werk van GáBOR BóDY belangrijk. Met name Unendliches Bild und Spiegelung (1972), een closed circuit, en Psychokosmos, gemaakt met computer en videosynthesizer.
De aanvoerder van de Hongaarse avant-garde in de jaren zeventig, TIBOR HAJAS, heeft met zijn ½ inch 'video-etudes' het gezicht bepaald van het eerste tijdperk van de videoscene in Hongarije. Zijn werk is jammer genoeg verloren gegaan.
De derde belangrijke instigator is de concept/performance kunstenaar MIKLóS ERDéLY die al vanaf de zestiger jaren een naam verwierf door verschillende schilder-film- en theateractiviteiten te organiseren. Bij de groep INDIGO die hij had opgericht zaten de belangrijkste musici, beeldhouwers en experimentele filmers van Boedapest die onder zijn leiding - dat wil zeggen raadgeving - hun eerste video's begonnen te produceren. BóDY, HAJAS en ERDéLY, allen inmiddels overleden, hebben een hele generatie videokunstenaars op weg geholpen.
++Productiemogelijkheden
De technische mogelijkheden in Hongarije zijn beperkt en het is bijzonder moeilijk om aan geld voor productie te komen.
Nog in de jaren zeventig werd door de UNESCO een SONY highband studie opgericht aan de ORSZáGOS OKTATáSI KöZPONT (Rijksinstituut voor Opvoedingsvraagstukken) in Veszprém, voor de productie van audio-visueel didactisch materiaal voor de Hongaarse scholen. Na vijf jaar werd de studie ook voor commercieel gebruik opengesteld, zodat voor de productie Veszprém van Infernmental III, samengesteld door de BéLA BALáZS STUDIO reeds een behoorlijk bedrag aan huur betaald moest worden.
Een vergelijkbaar professionele uitrusting bezit MAFILM, de Hongaarse filmstudio in Boedapest. Maar tot deze studio hebben alleen MAFILM-employé's met gesanctioneerd budget en een draaiboek waarin 'gesneden' is toegang. De productie Neue Videogattungen, die GáBOR BóDY wilde maken voor ongeveer twintig jonge Punk- en Rockbands ging bijvoorbeeld om 'inhoudelijke redenen' niet door.
De eerste officiële plek waar videokunst wordt geproduceerd is de BéLA BALáZS STUDIO in Boedapest. Hier kunnen ook niet-leerlingen en -employé's met kleine draaiboeken en schetsen voor de productie van een video terecht. Alleen hier heeft men slechts beschikking over een eenvoudige low band uitrusting. Enkele U-MATIC, VHS en BETA-camera's en een low band montage set met een high band player. Het budget van de studio wordt voortdurend gekort omdat het hele Hongaarse filmbedrijf zich in een crisis bevindt. Het is verwonderlijk en jammer tegelijk dat in een socialistisch land de culturele subsidieverlening ook ten offer valt aan de algemene consumptieconjunctuur. De openbare en illegale videotheken bloeien daarentegen enorm op.
De tweede gesubsidieerde, niet-commerciële videoinstelling is ondergebracht bij het NéPMüVELöDéSüGYI INTéZET (Instituut voor Volksonderwijs). Ze is gespecialiseerd in documentaire video en staat tot nu toe zeer afwijzend tegenover kunstvideo.
++Inhoud en manieren van productie
Poëzie ligt ten grondslag aan het werk van de meeste Hongaarse videokunstenaars. Daarom zal men vaak citaten uit gedichten, al dan niet op muziek gezet, aantreffen. Het stelt hen in staat hun kijk op de wereld aan het publiek over te brengen. De teksten zijn sterk nihilistisch en beïnvloed door het Sjamaanse gedachtegoed. Dit heeft te maken met de traditie van de Hongaarse poëzie en houdt mogelijk ook verband met de Aziatische herkomst van de Hongaren zelf. Het was de grote dichter ENDRE ADY die rond de eeuwwisseling de Hongaren weer op deze wortels wees. Juist deze impulsen waren uitstekend te combineren met het no future programma van de Punks. Een voorbeeld zijn de sterk anarchistische videoliederen van de rockgroep BIZOTTSáG (Commissie) of voor de ontdekking van folklore en het Sjamaanse verleden, de punkgroep VáGTáZóLLALLOT KéMEK (Razende Lijkschouwers). Hun optredens zijn ware 'performances' en hun muziekclip Milarepa is zeer populair. De leden van deze groep zijn allen beeldend kunstenaars.
Een tweede belangrijke richting zijn de theatrale aanzetten bij veel werk uit de jaren tachtig. Het AMANDINA ENSEMBLE, de uit kunstschilders bestaande groep BáRöCS-RéVéSZ-SZIRTES-KONCZ-KUKORELLY en JóNáS, en het videowerk van de bands TRABANT en BALATON zijn scènisch en choreografisch gezien een soort 'comedia video arte'.
De manier van werken van ZOLTáN BONTA, ZOLTáN GAZSI, LáSZLó NAGYVáRI en JáNOS VETö, die allen samenwerken met de BéLA BALáZS STUDIO, heeft de afgelopen jaren veel vernieuwends opgeleverd op videogebied en komt het dichtst in de buurt van de 'klassieke' opvatting over videokunst.
Los van deze categorisering zin enkele algemene en bijzondere invloeden op het werk van de Hongaarse videokunstenaars aan te geven. Het sterkst is nog steeds de invloed van de experimentele- en animatiefilm, die een lange traditie kennen in Hongarije. De wereld van de televisie en de Amerikaanse video die al langer en belangrijke factor vormen in de ontwikkeling van veel Duitse videokunstenaars, heeft in Hongarije, deels misschien om technische redenen, weinig invloed. Het feit dat de ontvangst van de nodige beelden nog niet verzekerd is, maar ook dat de jonge generatie die hier eventueel in geïnteresseerd zou kunnen zijn, niet over de technische uitrusting beschikt, laten vooreerst deze spil van de iconografie buiten beschouwing. Dit heeft tot gevolg dat de weinige media-analytische werken die gemaakt zijn, dan ook meteen een maatschappij-politieke waarde hebben daar ze vaak journaal-persiflages als thema hebben. Een voorbeeld is het werk van LáSZLó NAGYVáRI en JáNOS XANTUS.
++Invloed van buiten
De installaties, de video's over verschillende performances, als ook de speciaal voor de monitor vervaardigde 'klassieke' videotapes zijn zeker niet los te zien van de gehele internationale beweging van concept en minimale kunst. Of het werk - buiten de catalogi om - van NAM JUNE PAIK, PETER CAMPUS, DAVID ANTIN of FRANK GILETTE en DAN GRAHAM bekend was, durf ik te betwijfelen. Zeker hebben enkele kunstenaars de mogelijkheid gehad een tentoonstelling in het STEDELIJK of elders te bekijken, maar in beginsel kan men er vanuit gaan dat de Westerse beeldende kunst en experimentele film duidelijk meer bekendheid genieten in Hongarije dan de Westerse videokunst. De presentaties van Infermental, in 1980 in Boedapest opgericht, en de uitnodiging van de buitenlandse gasten door de BéLA BALáZS STUDIO, zoals JOAN JONAS en ROTRAUT PAPE, hebben er voor gezorgd dat er vanaf 1983 meer informatie binnen is gekomen.
Mocht u iets willen citeren: Bódy, Vera. "Magyar Video." Mediamatic Magazine vol. 1 # 4 (1987).