In het buurtportret dat Saskia Janssen in opdracht van de Gemeente Almere en Museum De Paviljoens maakte, staan we oog in oog met bewoners van de Staatsliedenwijk vlak achter het station Almere Centrum. Na een oproep op posters en een casting in de wijk lieten deze mensen - vaak geen bekenden van elkaar en met zeer uiteenlopende achtergronden - zich in de groep of individueel portretteren. De flats van de Staatsliedenwijk zijn het décor; Saskia Janssen is de regisseur en de bewoners zijn de acteurs. Op dit bijzondere straattoneel spelen zij letterlijk en figuurlijk hun eigen rol, maar worden ondertussen geprikkeld om meer van zichzelf bloot te geven dan zij normaal gesproken zouden doen.
Persoonlijke kant
Dagelijkse maar tegelijkertijd zeer verrassende voorstellingen zijn het resultaat. In het buurtportret staan wildvreemde mensen - uit dezelfde buurt - met elkaar op de foto. Door juist een persoonlijke kant naar boven te halen gaat Janssen voorbij aan de clichébeelden. Deze verbijzondering van een plek, ruimte en mensen - in dit geval de Staatsliedenwijk - kwam mede tot stand door de werkwijze die Janssen hanteert: zij schept de condities voor onverwachte ontmoetingen en onvoorspelbare reacties, observeert de mensen en legt deze vorm van 'social research' ondertussen vast met de camera. Het proces, de interactie tussen kunstenaar en wijkbewoners, speelt daarbij een belangrijke rol.
De toekomst
Naast de filmopnames die op dvd zijn vastgelegd, spreken toekomstvoorspellers zich in verschillende talen, die gesproken worden in de wijk, uit over de toekomst van de wijkbewoners. In tegenstelling tot planologen en beleidsmakers die met gestructureerde plannen de toekomst van deze wijk bepalen, refereren zij aan de ongrijpbare en magische kanten van wat komen gaat. Welke positie nemen de bewoners van de wijk zelf in? Hoe grijpbaar en beïnvloedbaar is de toekomst eigenlijk? Het zijn vragen die dit buurtportret oproept. Weliswaar hebben ze betrekking op deze specifieke wijk, maar in algemene zin verwijzen ze naar de mogelijke maakbaarheid van de werkelijkheid. Ook in projecten zoals Grass-plot Shoot, Purmerend (2001) speelt Janssen met de werkelijkheid als constructie. De geënsceneerde groepen mensen in onmogelijke opstellingen lijken met photoshop te zijn geconstrueerd; toch verraden de stellages op de achtergrond al snel dat de scènes voor de camera zijn opgevoerd. In haar werk wordt "niet de foto, maar de werkelijkheid gemanipuleerd en geënsceneerd".1
Janssen liet zich in haar werk onder andere inspireren door Stage Illusions & Special Effects een handboek voor goochelaars en theatermakers uit 1897. Ook maakt zij gebruik van antropologische studies waarin de werkelijkheid veelvuldig werd gemanipuleerd, opnieuw gerangschikt en geregisseerd. Het gebruik van deze techniek en de cameragerelateerde media maken dat Janssen consequent met deze enscenering speelt. Toont zij in haar fotografische werk met name stilgezette theatrale constructies, in dit filmische buurtportret van de Staatsliedenwijk beweegt zij zich op het snijvlak van enscenering en documentaire.
Daarbij lijkt het alsof de voor- en achtergrond zijn losgeweekt en de 'coulissen' van het straattoneel langs elkaar schuiven. Het gebruik van 8mm film, nog steeds te horen op de dvd, geeft dit buurtportret het karakter van een historisch document van de Staatsliedenwijk. Het buurtportret van de Staatsliedenwijk van Janssen staat niet op zichzelf, maar voegt zich in een traditie van Museum De Paviljoens. Net als in eerder gerealiseerde kunstprojecten van kunstenaars als Joke Robaard en Annaleen Louwes, staat ook hier de samenwerking met bewoners van Almere centraal. Op de dvd, het tastbare resultaat van dit project, weet Janssen de individuen zo te vangen dat er een levend buurtportret ontstaat: een historisch document met een knipoog naar de toekomst.
Nicoline Wijnja
Saskia Janssen, 1968 - 's-Hertogenbosch, Nederland
SITUATIES / Staatsliedenwijk
Casting Fortune, 2004,
dvd
opdracht 2003, Gemeente Almere / Museum De Paviljoens
1. Juryrapport Aanmoedigingsprijs Fotografie, Amsterdams Fonds voor de Kunst, 1999.