At Motorola, quality means the world to us.
Motorola TV commercial 1992
Ours is the first century without terra incognita, without a frontier
Hakim Bey The temporary Autonmous Zone; Ontological Anarchy, Poetic Terrorism p102, (TAZ)
Een nieuwe wereldorde spreekt tot de verbeelding - een orde voor en van en in informatie, voor en van en in technologie, de wetenschappen, de kunsten: literatuur, architectuur, media, muziek, beeldende kunst, film, theater. De maakbaarheid van die wereld schrikt ons niet af, maakt ons zelfs niet achterdochtig. Hier spreekt de onbegrensde wil tot maken, die haar expressie in een nieuwe wereld zoekt, in een manhafte poging om definitief aan 19de en 20ste-eeuwse objecten, mechanismen, psychologieën – en historische fouten – te ontsnappen.
Een kunstenaar stookt zijn omgeving op. In deze energieke rituele verbranding ontstaan tekens van leven die het lichtend voorbeeld zijn waarop complete disciplines zich met hun aanhangers kunnen richten. De directe omgeving van het maken van de kunstenaar bestaat uit materiaal en gereedschap. De directe omgeving van de receptie bestaat uit representatieve wanklanken en legitimaties, misinterpretaties en spraakverwarring. De autoritaire omgeving van het maken toont een ongebreidelde opeenhoping van versneden materiaal en veredelde ideeën. De besmettelijke omgeving van de receptie biedt een desoriënterende opeenhoping van goede bedoelingen en dwaalbeelden. Waarde te hechten aan deze spraakverwarring betekent de zekerheid van de onzekerheid van het maken te verkiezen boven het 'zekere voor het onzekere' van de betekenis. Het onderscheidt de makers en hun sympathisanten van de bemiddelaars en hun volgelingen.
Het feit dat de beloofde wereld nooit heeft bestaan maakte de meesten van ons gek genoeg niet achterdochtig tegen de claims van hen die haar voorspiegelen: Benneton,
1 De enige vrijheid van deze tekst is haar waarheid. Zij behandelt en belichaamt de vrijheid te spreken in contrast met de onvrijheid te betekenen. Deze tekst gaat over de vrijheid te maken versus de onvrijheid te bedoelen - als elk goed kunstwerk. Omdat de ambachten ons verraden hebben. Omdat de signatuur ons verraden heeft. Omdat materiaal en gereedschap ons verraden. Omdat onze ideeën ons verraden: onvermijdelijk en onophoudelijk. Omdat onze grote steden ons niet kunnen herbergen. Omdat onze grote voorzieningen tekortschieten. Omdat de toekomst niets te bieden heeft dat het heden niet al bevat. Omdat de utopieën stilstaan. Omdat de Commune is opgeheven. Onmiddellijke verbetering zou de enige optie zijn. Geen kunst meer dan die van de onmiddellijke verbetering. Moord en doodslag kunnen niet genoeg aantonen dat de werkelijkheid de werkelijkheid van het onbemiddel(en)de geweld is. Blind geweld als enige uitweg uit de spraakverwarring. De ware xenofobie treft de wereld van de ideeën. Hoeveel liefde vermag dit proces te keren. Welke nieuwe gereedschappen zullen het aards paradijs scheppen. Hoeveel vluchten op de vijand moeten we nog uitvoeren?
Met een dodelijke voortvarendheid en daadkracht worden links en rechts de eufore thema's van de verandering en de vooruitgang weer opgepakt: het engagement en de communicatie van een 'Tweede Moderniteit' enerzijds (Andrea Branzi: '''Au centre, un grand espace vide qu'il faut remplir en analysant minutieusement les évenements récents, la réalité de la société postindustrielle, dans toute sa complexité, envisagé comme un système stable, ni provisoire, ni antimoderne. Dans le même temps, il faut rechercher le fondement éthique et artistique sur lequelle construire le projet à venir. Un projet ample, de grande envergure sur le plan humain et culturel. Operation délicate, mais possible, à condition, bien sûr, d'accepter certaines conventions et restrictions qui ont pour nom 'seconde modernité. J'entends acceptation de la modernité en tant que système culturel artificiel, non pas fondé sur les principes de nécessité et d'identité, mais sur un ensemble de valeurs civiles et linguistiques'',
2 Andrea Branzi Nouvelles de la métropole froide Essais Centre Pompidou, Parijs 1991, ISBN 2-85850-603-5 cursivering >JK),
de technocratische en mediacratische agressie van 'Restore Hope' anderzijds. Ter voorbereiding van de 21ste eeuw is voor de media en de economie de grote schoonmaak, van alles wat de wereld tot ons gemeenschappelijke bezit zou kunnen maken, tot een Aarde die ons kan herbergen, begonnen. De media is er klaar voor. Zij is mobieler dan welke speciaal getrainde legereenheid dan ook:// coast to coast //treffen wij haar op elk strand en in elke steeg aan, waar iets te gebeuren staat. Zij is in en op ieders handen: het ideale distributiekanaal van de politiek, de cultuur, de economie en de kennis van de eenentwintigste eeuw. Een economie van de informatie is de macht die zij dient; de groteske openbaarheid is haar sterkste wapen.
Met de Golfoorlog, met Benneton, met Koons en Ciccolina, met deze en duizenden andere logo's, afficheert zich een nieuwe politico-culturele wereldstandaard voor de komende eeuw, aan het einde van de huidige. Wat scheidt ons eigenlijk nog van die spectaculaire beloofde wereld, behalve nostalgieën als Joegoslavië, EuroDisney en de Biënale van Venetië?
De Beloofde Wereld
Vragen naar de toegankelijkheid en begaanbaarheid en de mate van persoonlijke vrijheid, die ons in de beloofde wereld ten deel valt, zijn slechts op bescheiden schaal uitgewerkt. De sociaal-culturele kritiek loopt een beetje achter bij de technologische vorderingen. Zij wordt ook met minder geld op de been gehouden. De meeste speculatieve kritiek valt af te lezen uit tegenculturele bronnen als welke de Temporary Autonomous Zone voortbrachten.
3 Mondo 2000, Extropy e.a. Zines, Whole Earth cum spin off, Autonomedia, Ronell c.s., Zone Books
In deze media moet je je soms door een weinig verbeeldingskrachtig jargon worstelen en warrig gedachtegoed en InfoGnosis voor lief nemen. Daar staat echter tegenover dat dit jargon onbetwist deel uitmaakt van de charme van een nieuwe geheimtaal, van een postmediale (exit tv en kabel, enter The Net, exit bemiddeling, mediation, enter tactile feedback, etc.) samenleving, waarin het verzet tegen de Grote Verhalen en de smokestack
4 'smokestack' is het verzamel-epitheton van Alvin Toffler voor de industriële wereld van de negentiende eeuw, in zijn laatste werk Powershift
bedrijvigheid vorm begint aan te nemen. Sterker nog: het chaotisch anarchistische gedachtegoed van het cultuurkritische Jargonia belichaamt het verzet tegen de autoritaire discours van de oude bedrijvigheid en wordt ingezet tegen de profijtelijke handel in absolute betekenissen en bekentenissen. Deze kritiek biedt haar beoefenaren en lezerspubliek een kennisformaat, waarin andere vormen van communicatie worden onderzocht,
5 de Potlatch
andere talen worden gebezigd
6 Mondo over netwerken lingo:), >:), 8====d, etc., TechnoBabble
en andere typografieën worden toegepast.
7 o.a. Telephone Book, Avital Ronell
In bovenstaande media en periodieken construeren andere keuzes uit het cultuurgoed een andere kennis van de wereld, die op nieuwe manieren wordt toegepast, gedistribueerd en geconsumeerd. Zo worden nieuwe werelden geschapen.
De Staat en haar vertegenwoordigers uit alle maatschappelijke disciplines, vallen stelselmatig terug op de ideologie van een gevestigd kennisformaat, dat een nieuwe kennis en andere communicatiekanalen als 'radicaal relativistisch' afschildert. Hele generaties oude geheugens worden echter met uitsterven bedreigd, nu technologie, economie en media niet meer wachten op de toegang tot de symbolische orden, die door traditionele bemiddelaars en critici wordt verschaft, maar onze geheugens schaamteloos van hun traditionele plaats rooft, openbreekt en in roulatie brengt.
Een kritische houding ten opzichte van deze fenomenen is van vitaal belang, juist omdat de methodes en de ideologieën wel veranderen, maar de wil tot macht niet. Er treden ambitieuze verdichtingen op in het zich nu vormende veld van de telematisch georganiseerde en computer ondersteunde Bedrijvigheid, Informatie, Openbaarheid en Communicatie. In Culture Inc., noemt Herbert I. Schiller de belangenverstrengeling tussen de informatieverschaffers, -vergaarders, -verwerkers en -verkopers een total corporate information-cultural environment.
8 Herbert I. Schiller Culture Inc.: the Corporate Takeover of Public Expression Oxford University Press 1989, ISBN 0-19-506783-5
De ontwikkeling van nieuwe gezichten van culturele en sociale intelligentie kan niet zonder meer worden geformuleerd in oude symbolische talen, die niet meer van deze wereld zijn en bijgezet kunnen worden in de musea. Deze talen moeten naar een gangbare norm wel misbruikt worden, willen ze in een andere roulatie en distributie van de tekst en het beeld herleven en betekenis genereren.
Culturele en sociale veranderingen verlopen chaotisch. Maar beloofde werelden veranderen revolutionair en blijken steeds sneller en steeds tijdelijker vormgegeven te kunnen en dus(…) te moeten worden. De frustraties bij een vorige generatie 'bevrijders', over de culturele democratiseringsprocessen in de jaren zestig, voeden nu haar kritiek op het 'radicale relativisme' van jongere generaties. De '68-generatie vergat dat haar bevrijding op het autoritaire decreet van een oude theoretische kennis was gebaseerd en vervolgens met name op het onvermogen tot de communicatie van een theoretische vrijheid mislukte. De media gingen slagvaardiger en minder respectvol met het culturele erfgoed van de jaren zestig om en waren dus effectiever in de communicatie van een bevrijding. Een oorspronkelijke generatie culturele en sociale bevrijders werd zo door haar eigen revolutie opgevreten en wordt nu door de geëmancipeerde producten (nieuwe generaties consumenten, anarchisten, ongebondenen, potlatchers, etc.:// the Free Religions, including the Psychedelic & Discordian currents, non-hierarchical neo-paganism, antinomian heresies, chaos & Kaos Magik, revolutionary HooDoo, 'unchurched' & anarchist Christians, Magical Judaism, the Moorish Orthodox Church, Church of the SubGenius, the Faeries, radical Taoists, beer mystics, people of the Herb, etc., etc.// p83) uitgekotst.
Maar wat regeert het verlangen naar de beloofde wereld: een bevrijding van, of, het eigendom van die wereld? In onafhankelijkheid of exploitatie? Door emancipatie of 'demancipatie'? En van en met welke (mens en)wereld? Eerste, tweede, derde of vierde wereld, Post Human of antropocentrisch? Indigenous, Non-Represented, Native of Alien? Wie spint garen bij de openbare euforie? Het motief lijkt een niet te stuiten drang tot voortgang, vooruitgang, de drang naar het nieuwe - die vooral een behoefte te beginnen is. Maar met wie? Met de onverdraagzame instituten, de politiek en de economie, met de Staat? Met het bevrijde individu? Met dezelfde oude Bedrijvigheid?
Propaganda, Informatie, Poëzie en de Illusie van de Wereld als 'Espace Vide'
De kunst heeft werelden en werkelijkheden beloofd - èn verwerkelijkt. Zij belichaamde in de moderne traditie de institutionele vernieuwing die tot een beloofde wereld zou leiden. Utopie volgde op utopie. In haar schitterende isolatie was het de kunst toegestaan ons het paradijs op aarde voor te spiegelen en de verwezenlijking ervan, in ieder geval voor de eigen disciplines alvast ter hand te nemen. Net zo min als een beloofde wereld, was er echter ooit een 'espace vide' - niet voor Yves Klein, noch zal die er voor Andrea Branzi zijn: het verlangen naar de leegte en naar het andere, het nieuwe, de droom van het begin bestaat en we ontwikkelden er de symbolen voor: de tabulae rasae. Maar wat de kunst in de utopische leegte van haar paradijs op aarde, de white cube, uiteindelijk restte, was het concept van het maken (dat voor iedere kunstenaar een schoorvoetend beginnen was, een beginnen-te-maken, een begin maken: wat af is is niet gemaakt, Paul Valéry), dat tot mislukken gedoemd is, voor de maker die van geen ophouden weet, te vervangen door de concepten van de communicatieve omgevingen van het product - de context: omgevingen die, met de objecten die zich er in bevinden, vervreemdden, versnelden, krompen, verdichtten, tekstualiseerden en medialiseerden, om uiteindelijk, vèr boven het eenmalige individuele kunstenaarschap uit, te commodificeren en te populariseren, en helemaal nergens, in geen enkele openbare discipline althans, te radicaliseren; terwijl het schoorvoetende maken letterlijk een radicale, (ont-)wortelende activiteit moet zijn, om het begin dat gemaakt moet worden, teneinde te kunnen maken, ook zichtbaar te maken.
Nieuwe Signaturen
Omdat we weten (en vooral zien!) dat deze wereld overvol is, Babylonisch vervuld van en verdeeld naar haar oude grenzen, een oude politiek, een oude economie, oude religies, oude wetenschappen, oude ideologieën, oude oorlogen: een museale wereld van dode talen, dode mensen en objecten en een dode natuur - de definitieve musealisering en exploitatie in eindeloze heropvoering, een definitieve prolongatie, de folklore van levende doden - alleen al om deze reden moet de kunstenaar zijn leven geven.
Babylon takes its abstractions for realities; precisely within this margin of error the taz can come into existence. Getting the taz started may involve tactics of violence and defense, but its greatest strength lies in its invisibility - the State cannot recognize it because History has no definition of it. As soon as the taz is named (represented, mediated), it must vanish, it will vanish, leaving behind it an empty husk, only to spring up again somewhere else, once again invisible because indefinable, in terms of the Spectacle. The taz is thus a perfect tactic for an era in which the State is omnipresent and all-powerful and yet simultaneously riddled with cracks and vacancies.
* p101, cursivering JK
De visuele en tekstuele geheimtalen van een (ont-)wortelende radicaliteit bestaan in een gecompliceerde leesbaarheid, die tussen informatie, wartaal, grap en cliché gestalte krijgt. Het gehalte aan 'autonomiteit' van iedere uitspraak – van elk beeld en van elk initiatief tot spreken, van elk beginnen-te-maken – is afhankelijk van de verhoudingen tussen deze kwaliteiten. Een nieuw academisme van de context en de openbaarheid introduceerde met veel verbaal vertoon het ontheemde object in zijn nieuwe sites, in zijn nieuwe gebruik door een maatschappelijk en cultureel bestel, dat al haar ideeën over democratische beschikbaarheid verloor aan de producenten van nieuwe (tijdelijke, thematische: 'groene', 'politiek correcte', 'kritische', 'artistieke') identiteiten (de logo's).
De signatuur van de kunstenaar, die met medeweten - zelfs op mede-initiatief - van hemzelf, werd afgeschaft uit relativering van de individuele uniciteit van de artistieke handeling en van het auratische object, wordt als teken van politieke en culturele verantwoordelijkheid heringevoerd. Deze signatuur levert niet het onvervreemdbare bewijs van de genialiteit van de individuele auteur, maar is het levensteken van het geëngageerde en verantwoordelijke individu of de groep waarin hij optreedt. Met de signatuur vraagt de kunstenaar zijn omgeving niet om de verafgoding van het object, maar biedt men deze omgeving de tijdelijke garantie van de verantwoordelijkheid voor de uitspraak.
Een bestel (de staat, het instituut, het bedrijf) dat de signatuur kapitaliseert en van een prijs voorziet, omdat het Spektakel, wil het rendabel zijn, een maker behoeft die gevierd kan worden, in het object en in de signatuur, is niet gebaat bij de politieke geautoriseerde, geparafeerde stem van een destructieve, ontwrichtende, beginnende scheppende kracht. Het is de kunstenaar daarbij niet te doen om de herleidbaarheid van de expressie, of om de traceerbaarheid van de genialiteit, maar om de verstaanbaarheid van een stem die oproept tot verzet en tot een ander gebruik van de middelen en de gereedschappen en tot andere lezingen van de monumenten (objecten en initiatieven). Alleen zo ontstaat betekenis en kennis in de wereld die teveel belooft.
Are we who live in the present doomed never to experience autonomy, never to stand for one moment on a bit of land ruled only by freedom?
* p98, cursivering JK
In the future (…) technology – freed from all political control – could make possible an entire world of autonomous zones. But for now the concept remains precisely science fiction – pure speculation.
* p98, cursivering JK
Elk woord en elk beeld spreekt en is de waarheid.
9 …The world is not an abandoned monument. It is an event of tremendous proportions, the conclusion of which is not yet apparent. The theories that men employ to construe this event are themselves incidents in the mammoth procession. The truths the theories attempt to fix are successive approximations to the larger scheme of things which slowly they help to unfold. Thus a theory is a tentative expression of what man has seen as a regular pattern in the surging events of life. But the theory, being itself an event, can in turn be subsumed by another theory, or by a superordinate part of itself, and that in turn can be subsumed by another. A theory is thus bound only by the construction system of which it is understood to be a part -- and, of course, the binding is only temporary, lasting only as long as that particular superordinate system is employed. (George A. Kelly, A Theory of Personality, the Psychology of Personal Constructs)
Met zoveel waarheid is niet te leven. Hoeveel betekenis kunnen we verdragen? De handeling die de bespreekbaarheid vermoordt bestaat helaas niet: alles is Nieuw(s).
Deze tekst biedt zelfs niet de oplossing van de twijfel (de zoveelste vlucht), of een mogelijke mislukking. De wereld mag niet mislukken: daarin ligt haar en onze grote handicap. De wereld mag niet de mislukte waarheid van de kunst, de ecologie, de politiek, de economie, de technologie of de wetenschap zijn. Far from being foresightful, it is myopic and evasive to forget that most questions that can be posed about the future can more meaningfully and forcefully be posed about the present.
10 Max Dublin Futurehype: the Tyranny of Prophesy Plume Penquin Books 1992, ISBN 0-452-26800-1
Moge de kunst ons behoeden voor de beloofde wereld.