Doet ze dat niet, raakt ze van de kook, wordt ze gek en molesteert dingen als auto’s en relaties. Om haar gezin intact te houden (= twee kinderen en een wetenschapper) en zichzelf op de rails, is het maar beter om die pilletjes te doen, vertelt Vanessa in een onlineinterview op de site van the Observer.
Vanessa B schijnt altijd obsessief geweest te zijn. Sinds haar 12e worstelt ze met voedsel en haar fysiek en heeft zij zich vrijwillig onderworpen aan een streng zelfverzonnen lichaamsregime. Een aantal voorbeelden. Vanessa noteerde jarenlang gedetailleerd elk slokje en hapje dat naar binnen ging (eentje voor papa, eentje voor mama, eentje voor de schoonheid, eentje voor de hel). Ze sportte dagelijks intensief om die ingenomen calorieën te verbranden (without ashtanga yoga she would go crazy) en pafte periodes als wijlen Theo van Gogh om slank te worden en te blijven. Hard en meedogenloos was ze voor zichzelf, iets wat voor menig ouder meisje van haar generatie herkenbaar overkomt. Bezweken sommigen dames aan deze vrouwenziektes en groeiden anderen er overheen, Vanessa richtte zich tot de kunst om haar lichaamneuroses te verheffen. Dat laatste begon volgens mijn info in 1993. Toen stapte Vanessa B kordaat de kunstwereld binnen met The book of Food, een boek met pagina’s vol opsommingen van alles wat ze 5 jaar lang gegeten had. Dit dagboek, dat eigenlijk een biechtboek is, werd bij presentatie begeleid met een performance van een groep van 30 op haar gelijkende vrouwen, gehuld in kleding uit Vanessa’s eigen garderobe, en een aantal aquarellen.
Grote klapper! Sinds haar flamboyante intree is Vanessa structureel en met succes doorgegaan met tableau vivants (het aquellereren heeft ze losgelaten- de boeken die uitkomen zijn enkel registraties van haar werk) en heeft in twaalf jaar tijd zeker 54 geregistreerde performances gedaan. (Vanessa gebruikt voor elk levend schilderij haar eigen initialen en nummert voor de duidelijkheid gestadig door, van VB01 tot VB54).
De groepen waarmee Vanessa werkt variëren in grootte, uiterlijk en plaatje, maar altijd zijn het anderen die optreden, zelf is VB nooit fysiek aanwezig in haar kunst. Zij is de keiharde regisseur die met strenge hand de damesgroep van het moment instrueert en dirigeert. VB kleedt de vrouwen aan (vaak hoge hakken, die ze voetstukken noemt, gekleurde pruikjes, onthullende designerkleding, ligerie etc) en vertelt hoe ze moeten bewegen en handelen. Kijk niemand aan, beweeg niet te langzaam en niet te snel, doe klassiek, acteer niet.
Elke performance wordt in de regel maar 2 keer uitgevoerd: een keer voor de film (DVD of video) en fotoboeken en een keer voor het publiek. De kans dat je LIVE aanwezig kunt zijn bij een performance is dus miniem, meestal krijg je te maken met de mediale representatie: bewegend beeld of foto’s die een gestileerde werkelijkheid tonen die dicht tegen glossies aanschuurt: mooie kaders, prachtige jonge slanke dames, wezenloze blikken, lichamen in afstandelijke poses.
Tot zover de (voor)kennis. Nu de eigen directe LIVE belevenis.
Want vanuit Amsterdam reizen we (IW/JP/AH/PG) naar Berlijn voor VB55, de meest megalomane uit haar oeuvre. Meer dan 100 keer bloot, is ons beloofd, dit keer niet als uit een glossie, maar van de straat, en niet jong en strak, maar van alle leeftijden. Hoe zal dat uitpakken?
In elk geval heeft VB een prachtig gebouw bemachtigd: de Neue Nationalgalerie van Mies van der Rohe. Een grote rechthoekige glazen doos, van vier zijden transparant, de perfecte etalagedoos, een prima podium voor een machtige performance.
We arriveren een dag voor het grote event. Blijkbaar is er een speciale pré-vernissage voor de plaatselijke burgemeester en andere heersers. Van een flinke afstand, ver van het glas, slaan we het geheel gade. Het contrast tussen het kleine elitair clubje Berlijnse macht, opgetuigd in stijf, driedelig zwart, duur en lang, en de ondefinieerbare grote groep bloot vlees is erg vervreemdend. Van deze afstand lijkt het op een keuringsdienst voor commerciële sekswerkers: Welk onschuldig slachtoffer speelt er op onze voorwaarden mee met ons kinky spel? Maar een diepe indruk van dichtbij laten we niet toe. We nokken af naar elders. Morgen is immers de grote dag voor ons.
Een impulsieve actie
Vrijdag 8 april 13 uur. We wandelen langs de Neue Nationalgalerie en zien dat er opnames gemaakt worden met grote camera’s. Zou het mogelijk zijn om eventjes van binnenuit te gaan spieken hoe VB55 in elkaar zit? Bij de hoofdingang worden we geweigerd. Omdat de Neue Nationalgalerie ook een achteringang heeft, PG een special guest is en wij zijn goede vrienden, besluiten we dan maar een wat minder officiële poging te wagen. PG werkt ons met overtuiging, dus met slijmen en schelden, via de kelder het gebouw in. (klootzakken zijn het altijd, zij die de VIPS omringen!) Daar zien we de kledingstukken van het honderdtal bloot in een grote hal over honderd stoelen hangen. Overal grote potten met olie. Want een naakte huid moet glimmen, ook onder de panty, is de regel van VB55, vertelt een dame die achtergebleven is.
We klimmen omhoog. Boven in de zaal staat de ster Vanessa B. Ze draagt zwart, extreem hoge pumps en een strak knotje op de achterkant van haar hoofd. Ze doet een Amerikaans vriendelijk gezicht (ze heeft haar pilletjes gelukkig geslikt) kust PG drie keer op de wang en gebiedt ons vriendelijk op de mooie stoelen van Mies te gaan zitten.
VB55 wordt deze middag gepresenteerd in korte kleine stukjes, wat slechts een inside voorproefje is voor wat er vanavond komen gaat. Nu nog mogen de blote dames die hun ding gedaan hebben tussentijds plassen, gapen en ginnegappen, abrupt bewegen, fronsen of krabben zolang het totaalbeeld, dat wat de camera registreert, niet verstoord wordt.
Een tijd lang kijken we toe hoe de camera’s aan megagrote kranen en buizenstelsels, van links naar rechts gaan, inzoomen/uitzoomen, alles onder scherpe belichting van grote profi-lampen. We voelen ons bijzonder, want uniek. Op dit moment zijn we het enige publiek. Alles staat in dienst van de DVD en het fotoboek.
Wat gedachtekronkels over VB55 tot nu toe
Vanessa B’s tableau vivants zijn volgens eigen zeggen autobiografisch, eigenlijk zelfportretten. Vanuit die gedachtegang betekent VB55 dat Vanessa zichzelf als vrouw in vele gedaanten, in open, natuurlijke, eerlijke vorm begint te accepteren. Niet langer het keurslijf van een clichématig schoonheidsbeeld gebaseerd op het lichaam van 15 tot 18 jarigen, een beeld dat aanzet tot heftig hongeren en/of oeverloos sporten. Niet langer Voque of andere modebladen als streven, opgedirkt en opgetuigd met knellende kleding en accesoires, maar een natuurlijk lichaam dat door de tanden des tijds mag plooien en ontplooien. Het beeld dat wordt uitgedragen door 100 willekeurige vrouwen met 100 verschillende gedaanten van verschillende leeftijden tot 65 jaar. I’m every woman, it’s all in me is een ding wat VB55 lijkt uit te dragen.
De duurervaring
Diezelfde dag 19.30 uur. Voor de ingang van de Neue Nationalgalerie heeft zich een grote massa vergaard. Nooit gedacht dat kunst zo populair kan zijn. Het publiek dat zich in twee rijen als dikke trage worsten die gevuld worden naar voren dringt, wordt door geüniformeerde quards goed in de gaten gehouden. Mijn claustrofobie begint op te spelen. In het gekakel van de massa hoor ik dat iedereen 10 euro betaald heeft voor dit event. Dus voortijdig afnokken kommt nicht im frage. Zij willen per se het 100tal naakt van dichtbij aanschouwen. Tenslotte was VB op TV net zo prominent als Johannes Paulus II en wil je later kunnen vertellen dat jij erbij was, bij die honderd blote vrouwen op de dag dat de paus begraven wordt.
Het duurt een goed uur voor we binnen zijn. VB55 is dan al een half uur bezig. Het eerste rij kijkpubliek is gaan zitten en staart. Grote borsten, kleine borsten, hangbillen, volle buik, dunne armen, knikknieën, krullend haar, brede heupen, lange benen, ook al is het de derde keer dat ik VB55 mag aanschouwen, dit keer geef ik mijn blik pas echt te ruimte. Voor het eerst kijk ik kritisch en vergelijkend naar de lichamen van de individuele vrouwen. Wie lijkt het meest op mij, wie zou er kinderen gebaard hebben, wie doet er veel aan sport, wie heeft een eetprobleem, wie is 65, wie is de jongste, de dikste, de mooiste, de geilste?
Is het een erotisch tafereel, vraag ik AH die mij antwoordt dat de fotoboeken van eerdere VB’s hem behoorlijk prikkelden maar dat dit tentoongestelde bloot hem niks doet. Alleen maar lelijke wijven, zegt hij. En JP en ik, die allebei vrouw zijn voelen ons geraakt, omdat we eigenlijk ook een van hen zijn.
PG poneert de stelling dat het wel degelijk een seksueel ding is, al dat bloot zo zonder gêne, Het mooiste, het kwetsbaarste, het liefste, noemt hij de dames. Maar eerlijkheid gebiedt te zeggen dat PG van de mannen is en het dus niet ECHT kan weten. In elk geval hangt er geen voelbare geilheid in de lucht, zijn er geen opgewonden mannen die hun poten niet thuis kunnen houden, zichzelf betasten of vreemde Duitse dingen roepen. De atmosfeer is zwanger van gelatenheid in licht geroezemoes.
21.45 uur. Sommige naakten gaan zitten, langzaam alsof ze verdoofd zijn. Anderen gaan liggen, plat op de grond, knieën onhoog, starend in het niets. De meesten blijven staan, stoer, bewegingloos, armen op de rug, kin omhoog, blik op oneindig. Maar niets of niemand valt meer echt op, het individuele vervaagt, de groep wordt een massa, één vorm, met één aura.
Drie uur is een lange tijd voor een toeschouwer, vooral wanneer er weinig gebeurt voor het verwende oog. Het kijken gaat in die tijdsspanne door verschillende processen. Na anderhalf uur word ik een beetje narrig en erger me aan de naakte vrouwen die me lijken uit te dagen met hun stoïcijnse houding en arrogante trotsheid. Ik sta op, doe een rondje in de zaal, plof op een Mies van der Rohe, en denk: wat doe ik hier eigenlijk? Uiteindelijk ga ik terug naar de performancevloer, maar dan op een andere plek, vanaf een andere positie.
Dan gebeurt er dit. Door het oeverloos staren naar eenzelfde beeld, op de grond in kleermakerszit, kom ik in meditatieve toestand. In die staat ontstaan in je hersens een flinke lading alfagolven, die ervoor zorgen dat je endorfineaanmaak maximaliseert, wat betekent dat je je geluksgevoel optimaal activeert. Eigenlijk is het een soort van ZEN wat in eerste instantie door de naakte dames beoefend wordt en dan door de toeschouwers wordt overgenomen. Vanwege een ongemakkelijke duurhouding komen namelijk zowel jij als publiek en zij die performen in een staat tussen waak en slaap, in een tussenruimte, waar het individuele verdwijnt en plaatsmaakt voor een algemene verbondenheid in eenvoudige rustgevende geluksgolven. Zoiets als de staat waarin je terechtkomt wanneer je kalmerende pilletjes slikt. Vanessa B slikt pilletjes, Vanessa B slikt pilletjes. Ik begin geloof ik te begrijpen waar zij vandaan komt.
23.00 uur. De gong gaat, de drie uur zijn om. De menigte die de duurperformance uitgezeten heeft begint met een ferm applaus. De naakte dames komen uit hun trance en lopen traag maar netjes in een lange rij de trap af, de kelder in. VB55 is afgelopen!
