^^
Zie het project Geographies of Cyberspace onder leiding van de geograaf Martin Dodge (University College London) op www.cybergeography.org/geography_of_cyberspace.html^^
Nu geografische modellen vorm geven aan de webreis van de toekomst, is het de moeite waard te onderzoeken welke andere modellen er voorhanden zijn om van het traditionele 'zoeken & surfen' een bevredigender bezigheid te maken. We willen ons in dit artikel concentreren op het expeditie- en het archeologisch model, zoals deze respectievelijk worden aangedragen door de 'traceurs' en de 'krassers'. De traceurs en de krassers zijn er beide van overtuigd dat er op het web sociale verbanden te vinden zijn. Reisroutes door het web - de betekenisvolle reizen van de toekomst - zouden vorm moeten krijgen aan de hand van nieuwe modellen van deze sociale verbanden.
In het debat over webnavigatie zijn twee scholen te onderscheiden, vertegenwoordigd door de traceurs en de krassers. De traceurs zien de surfer als de beste gids tot het web. Zoals negentiende-eeuwse poolreizigers wilden vaststellen of en hoe hun voorgangers hun weg vonden in 'het poolgebied', zo speuren de traceurs naar aanwijzingen over door surfers afgelegde trajecten, om vast te stellen of en hoe zij zich op de hoogte gesteld hebben van 'kunstmatige intelligentie', 'botanie' of een willekeurig ander door hen onderzocht onderwerp.22 F. Spufford I May Be Some Time Londen 1996
De traceurs zoeken naar sporen van de manier waarop surfers hebben gevonden wat ze zochten. Vervolgens brengen ze deze routes door info-bronnen in kaart, en zoeken betekenis. Die betekenis kan liggen in de beste sluiproutes door de informatie (handig voor zoekmachine-bouwers), of in specifieke verhaallijnen. Zoals men zich kan afvragen of een bepaalde ontdekkingsreiziger de 'auteur' was van (een verhaal over een ontdekking van) de noordpool, zo kan men zich afvragen of een surfer de auteur is van een (verhaallijn door en op het) web. Welk verhaal over 'kunstmatige intelligentie' heeft de surfer zojuist gecreëerd door verder te klikken? Aan de hand van zijn 'voetafdrukken in de sneeuw' lezen de traceurs zijn verhaal. Deze 'kennis-routeschema's' geven ze door aan andere surfers, die ze weer kunnen lezen en navolgen, of naast zich neer kunnen leggen om hun eigen routes en verhalen te creëren. De surfer is de belangrijkste handelende instantie.
In tegenstelling tot het informatie-expeditiemodel, kiezen de 'krassers' voor een archeologische benadering. Zij zien verhaallijnen in bestaande webstructuren. In plaats van te zoeken naar de ijspriem, het kledingstuk of andere sporen achtergelaten door eerdere onderzoekers, lokaliseren zij kerkhoven en grafstenen en maken 'afdrukken' om betekenis te voorschijn te laten komen. Websites zijn de grafstenen, en door onderlinge hyperlinks worden ze een kerkhof. Samen zouden de teksten en data op de grafstenen het ruwe materiaal kunnen aandragen voor (bijvoorbeeld) een verhaal over voorval-clusteringen (alle gevallenen in een veldslag, of alle slachtoffers van de pest) of over gespreide voorvallen (alle mensen die met verloop van tijd overlijden door natuurlijke oorzaken). Krassers zoeken betekenis, niet in door surfers gevolgde routes, maar in door webmasters aangebrachte inscripties, dat wil zeggen: in de tekst en hyperlinks op door hen beheerde sites. Om betekenisvolle verhalen op te sporen, halen de krassers een stuk papier en een zwart krijtje te voorschijn en maken een 'krassing' van de tekens op de grafstenen, en in de kerkhoven. Verhaallijnen over laten we zeggen het 'Global Positioning System' zijn te vinden in een bepaalde verzameling sites, die wordt afgebakend door de links tussen sites die over het gps schrijven.3
3 Uit de populatie van sites die melding maken van het 'Global Positioning System', worden die sites die een onevenredig groot aantal 'links-in' ontvangen, opgenomen in de steekproef waardoor het discours wordt afgebakend
De links en uitspraken op de sites fungeren als verhaalelementen. De webmaster is de belangrijkste handelende instantie.
De traceurs zijn momenteel de bekendste van beide scholen, doordat hun methodes goed aansluiten bij de dominante perspectieven op het web. Omdat van het nieuwe domein gedacht wordt dat het traditionele opvattingen over auteurschap en zeggenschap op de helling zet, ligt het voor de hand te stellen dat surfers zelf het web 'schrijven' en over hun eigen routes beschikken. De geïnformeerde, onafhankelijke gebruiker bepaalt zijn eigen koers - met andere woorden: de gebruiker heeft de bevoorrechte positie en het beste zicht op het web.
De methode en techniek van de traceurs sluit ook goed aan bij de opvatting van het web als jungle. Deze stelt het web voor als een stad-achtige omgeving, opgebouwd uit een wirwar aan tekens, deuren en stegen, en die geen aanwijzingen geeft omtrent zijn doodlopende wegen en de locatie van zijn schatten.4
4 R. Rogers 'Playing with Search Engines and Making Lowly Information into Knowledge', in Mediamatic, 9#2/3, Amsterdam 1998.
Ook hier weer is het de uitgekookte, doortastende surfer die de reis maakt tot wat hij is. Tegen deze achtergrond van gebruikersemancipatie en chaotische systemen is het logisch dat de surfer wordt verwelkomd als het brandpunt van zinvol handelen.
De gevonden tracés zijn waardevolle hulpmiddelen, die individuele gedragspatronen en uiteindelijk ook 'voorkeuren' kunnen onthullen. Als surfers op hun route van site naar site identiteitscodes achterlaten, dan kunnen de traceurs 'surfer-typen' beginnen te omschrijven, net zoals Albert Heijn ooit consumenten-typen wilde opstellen aan de hand van bonuskaarten, voordat ze de leeftijden, geslachten en postcodes uit hun database moest verwijderen. Hoewel tracés dienst kunnen doen als klantprofielen (en bijvoorbeeld tuincentra op de hoogte kunnen stellen van de virtuele uitstapjes van de amateur-botanicus), hebben de traceurs hun zinnen gezet op het profileren van kennis-vergaarders. Kennis van de route die een computerdeskundige (of het computerdeskundige type) heeft gevolgd door de 'literatuur' over kunstmatige intelligentie op het web zou nuttig zijn voor alle toekomstige surfers op zoek naar ki, is de gedachte.
De krassers zijn minder geïnteresseerd in wat surfers op eigen houtje weten te vinden of als groep prefereren. Zij zijn geboeid door wat webmasters de surfer willen laten weten, en door hun 'verkiezing' van relevante websites door middel van hyperlinks. Door de links tussen websites over een bepaald onderwerp op te tekenen, willen zij potentiële routes blootleggen door een thematisch netwerk aanwezig op het web. Zo laat een gps-netwerk bijvoorbeeld zien door welke aspecten het fenomeen op een bepaald moment gedefinieerd wordt (navigatie, het leger van de Verenigde Staten van Amerika, milieubeheer, consumentenproduct, instrument voor terroristen, natuur-observatie), evenals de relatie tussen een aantal interessantere spelers.
De krassers zijn geïnteresseerd in de gedistribueerde levens die thema's kunnen leiden op het web, en in de rol die web-actoren daarin spelen. In tegenstelling tot chaos- en jungle theorieën over het web, ontwaren zij netwerken die min of meer gearticuleerd zijn, afhankelijk van de mate waarin websites een vertoog delen en door links met elkaar zijn verbonden. Aan de geïnformeerde, onafhankelijke gebruiker voegen zij de dolende geesten van thema's toe, aan te treffen op uiteenlopende websites. Wanneer sites in kaart gebracht worden, doemen er begaanbare thematische netwerken op.
'Krassingen' zijn waardevolle hulpmiddelen, die aanwijzingen kunnen geven omtrent de relatieve vertegenwoordiging van organisaties op het net. Een bepaalde verzameling organisaties kan een centrale rol lijken te spelen in een bijzonder interessante verhaallijn over klimaatverandering, bijvoorbeeld een intergouvernementeel overlegorgaan, een door dit orgaan aangetrokken wetenschappelijk instituut en een on-line krantenarchief. Andere organisaties, bijvoorbeeld een vooraanstaande lobby van de olie- en gasindustrie of een activistische .org, blijken een marginalere positie in te nemen. Zulke registraties van posities kunnen organisaties ertoe aanzetten de woordkeuzes en de hyperlinks op hun site te herzien. Ze zullen misschien dichter bij de centrale spelers willen komen te staan, hun bijdrage aan een verhaallijn willen vergroten of helemaal van de kaart willen verdwijnen.5
5 Pornografie is een goed voorbeeld van een verhaallijn waarin een aantal organisaties niet zal willen verschijnen. In maart 1999 kondigde Cyveillance.com, informatiedienst voor het internet, aan dat de Amerikaanse topmerken links hebben met porno. Natuurlijk hebben de topmerken geen link gelegd met de pornosites, maar andersom.
Waar het om surfers gaat en niet om organisaties, kunnen de door de 'krassingen' ontsloten actieve contexten dienen als referentiepunt voor speels webonderzoek of meer hardnekkig routevolgen. Dit laatste zou kunnen leiden tot het ingrijpen in een verhaallijn, via een mail-de-master knop of iets dergelijks. De krassers hebben hun zinnen erop gezet om waarde toe te voegen aan zoekacties op het web, op het monitoren van collectief opgezette thematische netwerken.
De traceurs en de krassers delen de overtuiging dat een vruchtbare zoekactie op het web sociale verbanden in acht neemt. Maar waar de traceurs deze verbanden herkennen in de gedeelde belangen van gebruikers, vinden de krassers ze in de onderlinge links tussen organisaties, zowel tussen mede- als tegenstanders. De traceurs hanteren een gemeenschapsformule, volgens welke een duurzame basis moet worden opgezet ten behoeve van gelijkgezinde surfers. Voor de traceurs bestaat het gecultiveerde web van de toekomst uit een verkaveld landschap, waarin op elke kavel een buurtcentrum staat waar broeders hun broeders om hulp vragen. De krassers daarentegen bepleiten een formule die we neopluralistisch willen noemen. Delen van het web kunnen worden afgepaald, waarbinnen men kan toezien hoe een gebeurtenis zich ontvouwt. Alle spelers binnen zo'n kring leveren hun eigen versie van de gebeurtenis aan. Doordat de 'krassingen' aangeven waar de kavels met elkaar zijn verbonden (of niet)6
6 De neopluralistische formule behelst zo een 'link-typologie': de gelijkgezinde link, de vijandige link, de toe-eigenende link, de solidaire link en, in laatste instantie, de ontbrekende link
zullen bezoekers in staat zijn de heterogene elementen te benaderen als een ononderbroken configuratie. Volgens de krassers zou het heel goed kunnen dat het web van de toekomst een verkaveld landschap zal vertonen, maar op de intersecties zullen neopluralistische sites ontstaan. Uiteenlopende posities kunnen hier een nauw verband met elkaar aangaan, zoals toen Goethe, Napoleon en, mogen we hier toevoegen, de onbekende soldaat elkaar troffen op het slagveld van Jena.
Op een formeler niveau kunnen we zeggen dat de traceurs voortbouwen op de sociologie van identiteit, terwijl de krassers de nadruk leggen op 'associatie-politiek'. De traceurs gaan uit van een web dat wordt bevolkt door individuen, die onder één of meer 'gemeenschappelijk-belang'-typen vallen. Om deze typen te voorschijn te laten komen, moet er contact worden gelegd tussen gelijkgezinden, zoals in 'zes graden'7
7 Door Guglielmo Marconi ontwikkelde opvatting dat ieder mens via een aantal van zes of minder medemensen is verbonden met de rest van de mensheid. Gepopulariseerd in John Guare's toneelstuk Six Degrees of Separation (in 1993 verfilmd door Fred Schepisi en aanleiding voor het spel Six Degrees of Kevin Bacon, o.a. op internet te spelen). Op het internet verwierf het concept enige bekendheid door de toepassing die de site www.sixdegrees.com/ eraan gaf (waar men, door het indienen van de juiste persoonlijke gegevens, in contact zou kunnen treden met genoemde verwanten). Zie voor een kritische noot over genoemde site www.salonmagazine.com/21st/reviews/1998/09/21review.html van de vertaler
Als vorm van contact en verbintenis hebben de traceurs gekozen voor de uitwisseling van voorkeuren: een vrijwillig proces, vrij van de opdringerigheid die inherent is aan groepsnormen. Op een manier die vergelijkbaar is met amazon.com's * who bought this book also bought..., wordt identiteit gearticuleerd door de toe-eigening van persoonlijke voorkeuren: hieruit volgt de mogelijkheid van gerichte zelfontplooiing.
Krassers gaan uit van de veronderstelling dat er, door de diversiteit aan spelers die tegenwoordig actief zijn op het web, gemeenschappelijke platforms aan het ontstaan zijn, waar uiteenlopende websites bijeengebracht worden. Net als amazon.com linkt naar duizenden, voorheen onverbonden, niet-commerciële websites8
8 Zie D. Schiller Digital Capitalism. Networking the Global Market System Cambridge, Mass. 1999. Een ander voorbeeld zijn de links van de basisbeweging Friends of the Earth met Ford, Texaco en Shell; zie www.foe.co.uk/climatechange/exlinks.html
zo worden er hier en daar gemeenschappelijke basissen gelegd tussen misschien-niet-zo-gelijkgezinden. Deze platforms ontstaan door links en door de overname van andermans formuleringen; websites raken in platforms betrokken, of op initiatief van de webmaster (links-out en het opnemen van citaten), dan wel 'gedwongen' (links-in en geciteerd worden). De krassers zien in zowel actieve als passieve betrokkenheid bij zulke platforms datgene wat de rol en plaats van een website op het web definieert. Zij vangen het proces waarin bepaald wordt hoe een organisatie op het web vertegenwoordigd is, in het concept van 'associatie-politiek'.
Samengevat staan de traceurs en de krassers voor twee polen waartussen het debat over webnavigatie wordt uitgevochten. In de opvatting van de traceurs beschikken surfers over het equivalent van een etch-a-sketch, die hun in staat stelt een portret te maken van de onderzoekspaden die andere surfers hebben gevolgd. Volgens de krassers dragen thematische netwerken de met elkaar te verbinden punten aan, die surfers in staat stellen associatielijnen te overzien (zoals elders in dit tijdschrift het verbinden van de stippen resulteert in een plaatje van Degas). Nu al geven etch-a-sketch en verbindt-de-stippen vorm aan opkomende zoekmachine-logica's en aan nieuwe voorkeurs-modellen, die overigens opzettelijk geheim worden gehouden.
vertaling Pieter Bijker (zz Produkties)