Het mooie is dat er in de kunst voorlopig eigenlijk niets vergelijkbaars gebeurt. De hedendaagse avant-garde begrijpt dit allemaal niet zo goed. Oké, misschien is Matthew Barney de enige die tegen Butler op kan, misschien is Barney de enige die werkelijk aan Butler verwant is.
Hoewel van huis uit danser en choreograaf moet je Butler eigenlijk een typisch beeldende kunstenaar noemen. In al zijn producties kun je er niet onderuit dat hier iemand aan het werk is die op zoek is naar de sfeer van de klassieke beeldende kunst. Maar omdat hij zijn werk meestal in een multimediale omgeving neerzet, heb je dat eerst niet in de gaten. Je denkt, een typisch post moderne choreograaf, maar al snel krijg je toch door dat er hier iets wringt. Het is alsof hij een bijzondere omgeving om zijn werk creëert waarmee hij zijn ware bedoeling beschermt tegen onze al te gretige blikken. Hij laat je lang in de waan ergens heen te gaan, tot je beseft dat hij precies het tegendeel zoekt en wil laten zien van wat hij zogenaamd toont. Eerst is het alsof hij door zijn choreografieën beschermd wil worden tegen de multimediale aanvallen van de hedendaagse kunst. Maar dan zie je hoe hij bezig is de beperkte twee-dimensionaliteit van schilderij foto en video, en zelfs de beperkte drie-dimensionaliteit van de beeldhouwkunst, om te zetten in iets van een artistiek hoogwaardige meerdimensionaliteit. Als hij het menselijk lichaam aftast, voegt hij er een artistieke dimensie aan toe die en heel persoonlijke bijdrage aan het discours van onze dagen is.
Hoe ziet zijn bijdrage eruit? Merkwaardig! Want hoe postmodern en werkelijk van onze tijd zijn choreografieën ook zijn, tegelijkertijd worden ze gevoed door een terugblik op de academische kunst uit het einde van de negentiende eeuw. Een te lang veronachtzaamde periode, en een tijd waarin geen rechtstreeks contact met de toen bewonderde kunst - de Griekse - werd onderhouden, maar er via afgietsels in gips over een ver verleden werd nagedacht en dat werd geïdealiseerd. Op een of andere manier heeft Butler een gelijke manier van contact met het verleden. Alleen speelt voor hem niet de Griekse, maar veeleer de Oosterse Aziatische sfeer een belangrijke rol. Alleen zijn het hier geen gipsen beelden maar levende lichamen die het contact maken met een geïdealiseerd verleden. En in het uitbuiten van die verschillen tussen gebeeldhouwde beelden en gechoreografeerde lichamen zit de essentie van Butlers werk. Als hij zijn choreografie van de beelden in een holistische sfeer laat afspelen wordt deze onmiddellijk weer ondermijnd door humor en een kijk-eens-ik-heb-je-beet-gehad-relativering. Maar Butler heeft dan, ondanks de schijn van het tegendeel, niks van een twijfelende zapper. Hij draagt duidelijk een levensfilosofie uit. Hij is bezig met de opbouw van een beeldtaal die tijd nodig heeft om in al zijn facetten zichtbaar te worden. Een prachtig gezicht, iemand die werkelijk de tijd neemt - en de ruimte! - om bijzonderheden van zijn visie uit te werken, maar er mee wacht de achterliggende filosofie al te gemakkelijk bloot te geven.
Butler heeft een heldere strategie: hij choreografeert zoals een schaker schaakt. In de structuur van de opeenvolgende zetten zit een duidelijke opzet om de tegenspeler partij te geven: soms speelt hij de beide partijen zelf, soms zijn de dansers zijn tegenspelers, dan weer gaat hij een partij aan met het publiek. Tegelijk choreografeert hij ook zoals een componist componeert: een klassieke componist dus, met een bijna negentiende-eeuwse opzet als hij zijn ultra-moderne improvisaties gebruikt voor een veelomvattender syntaxis. Die composities hebben een bijna klassieke allure: ze dragen allemaal bij aan een bouwwerk dat je alleen maar beeldend zou willen noemen.
Niemand mag er zich in vergissen: Butler is een beeldende kunstenaar die ons de beelden geeft die we werkelijk ontzettend hard nodig hebben. Met veel verve zendt hij ons door een geestelijk universum waar beelden bewegen en weer aan onze blik onttrokken worden. Dat levert echte ervaringen op. De mooiste die ik mij herinner was wel die waarin ik plotseling een illustratie zag van een heel klassieke filosofie. Even stond daar een danser stil, even bewoog er niks hoewel er van alles bewoog: ik meende werkelijk de ultieme illustratie gezien te hebben van een van de meest curieuze filosofieën die er bestaan: die van Thomas van Aquino, die in zijn eerste godsbewijs spreekt over de Onbewogen Beweger!