Op een aantal Amsterdamse trams zijn de levensgrote, illustere tronies van Michael Jackson, Boris Becker en Marilyn Monroe aangebracht: De Roem van het zwarte popidool, de rode tennismachine en de dode filmster moet verleiden tot een bezoek aan het panopticum van Madame Tussaud, waar de muziek steeds opnieuw begint, de wedstrijd nooit afgelopen is en de dood niet telt. Zij behoren tot het selecte gezelschap Groten dat zich daar dag en nacht ophoudt.
Ik besluit tot mijn eerste bezoek aan het museum en wring me, te midden van toeristen, verwachtingsvol naar binnen. In de Spiegelzaal, erezaal, hangen Wereldleiders uit heden en verleden rond: ze staan er een beetje verloren en desolaat bij, alsof ze elkaar niet willen kennen en plichtsgetrouw wachten tot ze een grote gymzaal in mogen, om hun middenstandsexamen te doen. Alleen de oude Wilhelmina is goed gezeteld en overziet rustig het gebeuren rondom haar. Achterin, elk aan weerszijde van een deurpost, staan Drees en Luns als twee aftandse en ondermaatse suppoosten gestuurd door een 65+ uitzendplan.
Fase I: HET MAKEN VAN HET GERAAMTE ALS ALLE NODIGE INFORMATIE IS VERZAMELD EN DE POSE BESLIST IS, MAAKT DE BEELDHOUWER EEN METALEN FRAME OM DE KLEI TE ONDERSTEUNEN.
Na de werelden van Jeroen Bosch en Rembrandt, na de grote ogen van Anne Frank, wordt Madame Tussaud s allengs heel wat minder ernstig en maken Helden uit de kleurrijke wereld van sport en show acte de présence.
Eenzaam in een hoek rijdt Yvonne van Gennip eeuwig haar wereldrecord, aangemoedigd door een hysterische sportverslaggever. Tussen de Sterren bevinden zich ook hele kleine, zoals Gerard Joling die ik ervan verdenk dat hij, door zo stil mogelijk te staan, zichzelf als wassen beeld nabootst.
Expositie van de Leegte
Terug bij de Leiders probeer ik - oog in oog met Kohl en Lubbers, representanten van de firma List & Bedrog - te huiveren van afschuw, maar teleurgesteld merk ik dat er van enige emotie geen sprake is. Hun uiterlijk verraadt niets: ik zie twee willekeurige, niet al te aantrekkelijke, mannen. Terwijl traditionele portretten en standbeelden de veronderstelde eigenschappen, vroomheid, heldhaftigheid, rijkdom, macht of - zeldzamer - ziekelijkheid, decadentie en valsheid, van de afgebeelde persoon vaak overdrijven (het bedrog natuurlijk niet schuwend), om het nageslacht zodoende iets ‘gedenkwaardigs’ te vertellen, ontbreekt het de wassen beelden - afgezien van een frappante, uiterlijke ‘gelijkenis’ - nagenoeg aan elke boodschap en pretentie: Ze onthullen even weinig als ze verhullen. De historische figuren hebben door Fase 6: Het kleuren van de was. Waterverf en soms het aureool van de geschiedenis nog de charme van het ‘Antieke’, en zijn nog ‘voorstellingen’ (wie heeft Jeroen Bosch ooit in het echt gezien?). De contemporaine zijn slechts weke omhulsels zonder inhoud en daarom niet provocerend. Ze bestaan louter bij de gratie van het zo ’echt’ mogelijk lijken. ‘Echt’ in de zin van fysiognomisch, driedimensionaal realisme, verstoken van elke dubbelzinnigheid. (Het is makkelijk voorstelbaar dat het wassenbeeldenmuseum eens wordt vervangen door het ‘Kloonpaleis’, alwaar levende replica’s - culminaties van levensechtheid - van Belangwekkende Figuren zich gewillig laten knijpen.) Doordat niet één dimensie ontbreekt, ontbreekt de betovering die het ‘bedrog van de schijn’ kan uitoefenen. Ondanks de ‘gelijkenis’ stellen ze niemand voor: pure verschijningen die door de ironie van een ‘teveel’ aan realiteit, geen eigen realiteit bezitten, hun aanwezigheid uitsluitend gelegitimeerd zien door de Roem van de prototypen, die in de meeste gevallen vluchtig is (zodat Gerard Joling over twee jaar weer gesmolten wordt).
MAKE-UP WORDEN DOOR DE BEELDHOUWER OP HET GEZICHT AANGEBRACHT. Hij IS OOK DEGENE, DIE DE UITEINDELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID HEEFT VOOR DE HELE FIGUUR EN KLEDING.
Fase 2: BOETSEREN IN KLEI. DE BEELDHOUWER BOUWT DE GEHELE FIGUUR OP UIT KLEI.
Oskar Kokoschka was zo in de ban van Alma Mahler, die hij echter niet kon bezitten, dat hij een pop van haar liet maken, die de exacte belichaming van zijn verlangens en fantasieën moest zijn. Hij was over het resultaat echter bitter teleurgesteld. Misschien had de poppenmaakster zijn instructies te letterlijk uitgevoerd, zodat de ‘levensechte’ pop de kunstenaar onmogelijk nog kon verleiden. Als er niets meer te raden overblijft, elke sluier is opgelicht en het verlangen vervuld, doet de obsceniteit haar intrede.
In Madame Tussaud's valt er niets te gedenken of te herdenken, geen enkele gewichtige zin, maar wordt het feest van de tautologie der herkenning gevierd: Ach ja, daar heb je de Paus. Wat griezelig, hij lijkt net echt. De wassen Paus lokt zelfs de gelovigen niet uit tot het slaan van een kruisje, evenmin prikkelt hij tot juichend enthousiasme of neerbuigend misprijzen. En dat ie lelijk is en op een aardappel lijkt, dat wisten we al. Het punt is dat er geen echte Paus bestaat. Hij is een krantenfoto, een tv- verschijning met een mijter op, én een wassen beeld gemaakt naar zijn imago. In zwembroek of balletpak is hij nergens.
De tentoonstelling beroemdheden roept minder gevoelens op dan de dierentuin, waar de geëxposeerde soorten nog onverbiddelijk mededogen en respect afdwingen, als fiere exempels, restanten van de dood.
De uitgestelde Dood
De apathische beeldengroepen nodigen echter wel uit tot een ander illusionistisch spel, dat van het fantaseren buiten alle causale samenhang: Zoals in Museo De Cera, het wassenbeeldenmuseum van Barcelona, waar Miro en Picasso samen over één werktafel gebogen staan, ieder over een meesterwerk in wording, gadegeslagen door een onbewogen Velasquez. Of cynischer, zoals in de groep leiders aldaar, is Gorbatchov - Held van de Perestroika - in een apart clubje geplaatst, waarin ook misbaksels als Hitler (volgens mij een maat te groot) en Rommel pronken.Space Odyssee: Via een donkere grot waarin onze naakte en harige Voorouders in hurkzit verveeld de tijd doden, beland ik in een futuristische ruimte, waar de Helden uit de Science Fiction - inclusief de kleine et - al in een even landerige stemming zijn.
FASE 3: HET GIETEN VAN HET HOOFD. Een GIPSEN MAL VOOR HET HOOFD, DIE UIT ONGEVEER 12 STUKKEN BESTAAT, WORDT GEMAAKT', ALS HET COMPLEET IS WORDEN DE STUKKEN UIT HET KLEIEN HOOFD VERWIJDERD EN DE MAL WORDT WEER IN ELKAAR GEPAST OM VERVOLGENS DE GESMOLTEN WAS ERIN TE KUNNEN GIETEN. De MALLEN VAN DE HANDEN WORDEN MEESTAL GENOMEN VAN EEN GIPSAFDRUK VAN DE ECHTE HANDEN.
In Museo de Cera luistert Thatcher naar een ‘live’ concert van Pablo Casals. Terwijl de Amsterdamse Thatcher de onmiskenbaar gemene trekjes heeft van de Londense, lijkt de Spaanse wonderlijk genoeg op een kleine, dikke Lady Di.
Bestaat er copyright op het uiterlijk? Zouden bijvoorbeeld Thatcher en Gorbatchov steeds model zitten? Menig beroemdheid heeft gezegd dat hij de uitnodiging om te poseren als ware erkenning van zijn roem ziet, aldus de Amsterdamse gids. Michael Jackson lijkt op zijn Spaans nog minder op zichzelf dan in het echt.( Wie weet hoe Michael er uitziet? Ondanks dat je hem overal ziet, weet hij zich ongelooflijk goed verborgen te houden.) Ook de onsterfelijke Marilyn Monroe heeft hier wortel geschoten, verdoemd tot een akelige blaasontsteking, door de voortdurende nep-windvlaag die haar jurkje omhoog blaast.
De beweging van een moment de eeuwigheid geven, zoals de onfortuinlijke Marie Antoinette in Barcelona veroordeeld is tot in het oneindige haar laatste ijzingwekkende seconden te beleven: het vlijmscherpe mes van de guillotine, waarvoor ze het hoofd buigt, valt steeds weer omlaag, maar volbrengt nimmer zijn splijtende taak. Naast Marie Antoinette blaast een andere verdoemde al jaren zijn laatste adem uit. Veroordeeld tot de dood door vergassing, zit hij gekluisterd aan zijn stervenszetel in een luchtdicht glazen hokje, met aan zijn borst - daadwerkelijk op en neer gaand - de stethoscoop bevestigd waarmee, als het leven niet meer zichtbaar is, de dood beluisterd kan worden. De voyeuristen van het laatste uur kunnen, met hun neus tegen het glas gedrukt, dit eenzame spektakel langdurig en nauwkeurig gadeslaan.
Paleontografische Science Fiction
Waarom zou Thatcher nog moeten leven, als ze al als wassen beeld in omloop is? En Marilyn Monroe? Haar kopieën helpen vooral om haar snel te vergeten. HET VERVAARDIGEN VAN EEN WASSEN BEELD VERLOOPT IN ONGEVEER ZES FASES EN DE HELE PROCEDURE NEEMT ONGEVEER DRIE TOT ZES MAANDEN IN BESLAG.
De wassenbeelden moeten bijdragen aan het beeld van onze onsterfelijkheid - de conservering van de geest door het tonen van het lichaam - maar ze versnellen de dood, wissen elke herinnering uit en voeden een collectieve necrofilie. De wereld als necropool waarin het verschil tussen dood en leven is opgeheven: een proces van fossilisatie waarin fossiel en fossielenjager eikaars gelijke zijn. Daarom kan de terugkeer van de Dinosaurus nu eindelijk gevierd worden: In H Retorn dels Dinosaures, in Museu de la Ciència in Barcelona, verschijnen de Triceratops, Apatosaurus, Tyranosaurus, Dimetrodon, Pachicephalosaurus, Stegosaurus, Parasaurolophus en de vliegende Pteranodon levendiger dan ooit. Tegen het decor van hun ‘natuurlijke’ omgeving rollen ze levensgroot met hun ogen, strekken hun imposante nekken en stoten een wonderbaarlijk, klaaglijk geluid uit. Door toevoeging van nooit eerder geobserveerde beweging en nooit eerder gehoord geloei gaat dit schouwspel verder dan de reconstructie op basis van wetenschappelijke waarheid. De poging om het dode opnieuw tot leven te wekken ontaardt hier in een ongebreideld fantaseren, in paleontografische science fiction.
Fase 4: HET AFGIETSEL KOMT UIT DE MAL TE VOORSCHIJN. DE STUKKEN VAN DE GIPSEN MAL VOOR HET HOOFD WORDEN ÉÉN VOOR ÉÉN VAN DE WAS GENOMEN.
Het spektakel van de presentatie heeft geen enkele boodschap meer. Omgezet in pure beelden is alles zichtbaar amusant, extra-attractief en verkoopbaar, alles in de aanbieding, alsof de totale liquidatie-uitverkoop eindelijk gaat plaatsvinden.
ONDERTUSSEN IS ER EEN MAL GEMAAKT VAN HET LICHAAM, DIE AAN DE BINNENKANT BEKLEED WORDT MET FIBERGLAS. DE GIPSEN WEGGOOIVORM WORDT VOORZICHTIG
WEGGEBROKEN.