In het oorspronkelijke Burgess-diagram wordt het 'dartboard' dat de fundamentele socio-economische stadsordening weergeeft, doorkruist door de 'halve manen' die gevormd worden door de etnische enclaves (Deutschland, Klein-Sicilië, de Zwarte Gordel etc.) en specifieke architectonische ecologieën ('familiehotels', 'laagbouw' etc.). In de hedendaagse metropool Los Angeles kunnen we het ontstaan zien van een nieuw, speciaal soort enclave welke nauw samenvalt met de militarisering van het landschap. Bij gebrek aan een nauwkeuriger gemene deler zullen wij de term 'sociale beheersingswijken' (SBW's) gebruiken. Hier zien we de versmelting van ruimtelijke ordening en de sancties uit het (burgerlijk) strafrecht, tot wat Michel Foucault ongetwijfeld herkend zou hebben als verdere voorbeelden van de evolutie van de 'disciplinaire orde' van de twintigste-eeuwse stad.
Zoals Christian Boyer Foucault parafraseert: De disciplinaire heerschappij distribueert lichamen in de ruimte door aan elk individu een celvormige sectie toe te wijzen, waarbij uit deze analytische ruimtelijke ordening een functionele ruimte ontstaat. Uiteindelijk wordt deze ruimtelijke matrix tegelijkertijd werkelijk en onwerkelijk: een hiërarchische organisatie van cellulaire ruimte en een zuiver ideale orde die wordt opgelegd aan de vorm van die ruimte.
De hedendaagse SBW's (die zowel 'werkelijk' als 'ideaal' zijn) kunnen worden ingedeeld naar hun mate van justitiële ruimtelijke 'discipline'. Bestrijdings-gebieden, momenteel in aangegeven wijken van Los Angeles en Hollywood in het leven geroepen ter bestrijding van graffiti en prostitutie, breiden het traditionele recht van de politie om op te treden tegen 'overlast' (de juridische basis van iedere indeling in zones) uit van de produktie van schadelijke stoffen tot schadelijk gedrag. Doordat zij direct gefinancierd worden uit de geïnde boetes of bijzondere belastingen (bijv. op verfspuitbussen), bieden de bestrijdingsgebieden de mogelijkheid aan huiseigenaren en winkeliersverenigingen om een harder optreden te eisen tegen specifiek plaatselijke sociale problemen.
In toezichts-gebieden, zoals in heel Zuid-Californië vertegenwoordigd door de 'drugsvrije zones' rondom openbare scholen, worden door de staats- of landelijke overheid extra straffen of 'verzwaringen' opgelegd aan misdrijven die begaan worden binnen een gespecificeerde omtrek rond openbare instellingen. De beheersings-gebieden zijn bedoeld ter isolatie van potentieel epidemische sociale problemen, die kunnen variëren van onze illegale immigrant, de Mediterrane fruitvlieg, tot de immer groeiende massa dakloze Angelenos Al worden de grenzen van de 'daklozenbeheersingszone' in Downtown-LA niet op even surrealistisch nauwkeurige wijze aangegeven als de 'Medfly Quarantine Zone' van het Ministerie van Landbouw, vormt deze toch een van de meest dramatische voorbeelden van een SBW. De stadspolitiek verhindert de verspreiding van daklozen-kampementen naar de omliggende wijken en chiquere delen van Downtown, door hun 'beheersing' (officiële term) in de overbevolkte achterbuurt die als Central City East bekend staat (oftewel de 'Bajes' volgens de bewoners). Hoewel de door de crisis veroorzaakte explosieve toename van het aantal daklozen de zwervers onverbiddelijk de stegen en leegstaande gebouwen van de aangrenzende wijken in de binnenring indrijft, houdt de LAPD vast aan haar meedogenloze politiek om hen terug te jagen naar de uitzichtloosheid van de Bajes.
De tegenovergestelde strategie bestaat natuurlijk uit de formele uitsluiting van daklozen en andere groepen paria's van gebruik van de openbare ruimte. De laatste tijd heeft een hele reeks steden in Southland, van Orange County tot Santa Barbara en zelfs de 'Volksrepubliek Santa Monica', 'anti-kampeer verordeningen' aangenomen die de daklozen uit het gezicht moeten houden. Intussen volgen Los Angeles en Pamona het voorbeeld van het stadje San Fernando (de geboorteplaats van Richie Valens) door aan gangleden een parkverbod op te leggen. In deze 'Gang-vrije Parken' wordt het gang-lidmaatschap bestraft met niet-ruimtelijke sancties (met name STEP, de nieuwe Wet Terrorismebestrijding en -voorkoming); een soort 'verbod op vereniging' waarbij, ook zonder specifiek gepleegde misdaden, het lidmaatschap van een groep strafbaar gesteld wordt.
Dit soort criminalisering van groepen heeft in diepste wezen te maken met de projectie van middenklasse- en conservatieve fantasieën omtrent aard en wezen van de 'gevaarlijke klassen'. Zo voerde de negentiende-eeuwse bourgeoisie een kruistocht tegen het grotendeels denkbeeldige 'zwerversgevaar' en hallucineerde men in de twintigste eeuw over een 'rood gevaar'. Uiteindelijk dook halverwege de tachtiger jaren de geest van Cotton Mather plotseling weer op in de voorsteden van Zuid-Californië. Beschuldigingen aan het adres van de plaatselijke kinderdagverblijven, die in werkelijkheid brandhaarden van duivelse perversie zouden zijn, wierpen ons in één klap terug naar de zeventiende eeuw en de heksenprocessen van Salem. Gedurende de kindermishandelingszaak tegen de McMartin-kleuterschool - die de duurste en langstslepende vergelijkbare zaak van de Amerikaanse geschiedenis zou worden - getuigden de kinderen over misbruik door leraren die op bezemstelen rondvlogen of op andere wijze blijk gaven van bezetenheid door de Duivel.
Eén nalatenschap van de collectieve hysterie waarmee dit gepaard ging en die ongetwijfeld grotendeels voortkwam uit het plaatsvervangend schuldgevoel van vele ouders, was het ontstaan in San Dimas van de eerste 'kindermishandelingsvrije zone' in het land. Dit voorstadje à la Twin Peaks, in de oostelijke San Gabriel Valley, werd van onder tot boven volgeplakt met de waarschuwing, Handen thuis! Onze kinderen zijn beschermd. Wij hebben hun foto's en vingerafdrukken. Mij is niet bekend in hoeverre de legers loerende pedofielen in de bergen rond San Dimas ook werkelijk werden afgeschrikt door deze waarschuwing, maar het is een feit dat iedere poging om de hedendaagse stedelijke ruimte in kaart te brengen, het bestaan zal moeten erkennen van dergelijke duistere, Lynchiaanse zones, waar de sociale verbeelding haar fantasie op loslaat.
Ondertussen lijkt het Zuid-Californië van na de rellen zich op te maken om steeds meer SBW's te creëren. Enerzijds worden de buurten er, met de komst van het landelijke Weed and Seed-programma dat de financiering van de wijkopbouw koppelt aan de gangbestrijding, hernieuwd toe aangezet om uitsluitings- en/of toezichtsstrategieën te ontwikkelen. Zoals veel activisten al waarschuwden, heeft het 'wieden en zaaien' veel weg van een politiestaat-karikatuur van de War on Poverty van de jaren '60, waarbij het justitiële apparaat de rol van manager van het stadsherstel krijgt toegeschoven. De armen zullen geen andere keus hebben dan hun medewerking te verlenen aan hun eigen criminalisering, als de eerste voorwaarde voor ontwikkelingshulp.
Anderzijds is het niet ondenkbaar dat de nieuwe technologieën de conservatieven – en vermoedelijk ook de nieuw-linksen –, pas echt de kans zullen geven te experimenteren met kostenbesparende voorstellen voor gemeenschapsdetentie, als alternatief voor de bouw van dure nieuwe gevangenissen. Aangevoerd door Charles Murray, de ideoloog van het Heritage Institute – wiens polemiek tegen sociale voorzieningen voor de armen, Losing Ground uit 1984, als het krachtigste manifest van het Reagan-tijdperk gold - beginnen conservatieve theoretici al te speculeren over de uitvoerbaarheid van een bajesstad zoals we die kennen uit SF-fantasieën zoals Escape from New York.
Murray's uitgangspunt, zoals voor het eerst uiteengezet in de New Republic van 1990, is dat drugsvrije zones voor de meerderheid mogelijk de creatie zullen vereisen van sociale vuilnisbelten voor de gecriminaliseerde minderheid. Als het resultaat van deze politiek (het onbeperkte recht van huiseigenaren en werkgevers tot discriminatie bij de selectie van huurders en werknemers) de concentratie betekent van de rotte appels in enkele super-gewelddadige asociale buurten, dan moet dat maar. Maar hoe de onderklasse effectief in haar eigen 'supergewelddadige' mega-SBW's, en uit de drugsvrije Shangri-la's van de bovenklasse te houden?
Eén mogelijkheid zou de systematische aanleg zijn van discrete beveiligingspoorten, die aan de hand van universeel geregistreerde biometrische kenmerken de menigte en voorbijgangers zouden kunnen doorlichten. De elegantste oplossing, aldus een artikel in de Economist, is een biometriek die kan worden gemeten zonder dat de betrokkene er ook maar iets voor hoeft te doen. Het per individu unieke patroon van de iris bijvoorbeeld kan gescand worden door verborgen camera's zonder dat de betroffene er iets van hoeft te merken. Dit zou bijvoorbeeld van nut kunnen blijken op vliegvelden - bij de opsporing van een Tamil Tijger of van hen wiens aanwezigheid verder nog pupilverwijding zou kunnen veroorzaken bij het bewakingspersoneel.
Een andere technologie in opkomst is het gebruik dat de politie maakt van LANDSAT-satellieten gekoppeld aan Geografische Informatie Systemen (GIS). Het is vrijwel zeker dat aan het eind van dit decennium alle grotere metropolen in de VS, waaronder ook Los Angeles, gebruik zullen maken van geosynchrone LANDSAT-systemen om het verkeer te regelen en zicht te houden op de stedelijke planning. Kosten en baten van datzelfde LANDSAT-GIS-vermogen zouden gedeeld kunnen worden met de politiekorpsen om de bewegingen bij te houden van tienduizenden elektronisch gemerkte individuen en hun automobielen.
Hoewel dit toezicht zich in de eerste plaats zal richten op de beveiliging van dure sportwagens en ander speelgoed van de rijken, zal niets kunnen verhinderen dat dezelfde technologie wordt toegepast als equivalent van een elektronische handboei op de activiteiten van hele groepen stadsbewoners. Drugscriminelen en gangleden kunnen van een 'streepjescode' worden voorzien en onder het alziend toezicht worden gesteld van satellieten die 24 uur per dag hun bewegingen in de gaten houden, om automatisch alarm te slaan als zij de grenzen van hun bewakingsdistrict overschrijden. In het licht van dergelijke machtige, Orwelliaanse sociale beheersingstechnologieën zou 'detentie in de gemeenschap' wel eens hetzelfde kunnen gaan betekenen als 'detentie van de gemeenschap'.
De Buren Kijken
Onlangs nam een zorgelijke delegatie van politieambtenaren uit de ex-DDR contact op met de LAPD. De voormalige Oostduitsers, die sinds hun toetreding tot het Westen te kampen hadden met een massale toename van misdaad en racistisch geweld, waren wanhopig op zoek naar meer informatie over LA's meest gevierde ordehandhaver. Hiermee doelden ze echter niet op commissaris Willie Williams, of zijn voorganger Daryl Gates. In plaats daarvan wilden ze meer te weten komen over 'Bruno the Burglar', de gemaskerde stripboef die te bewonderen valt op de ontelbare borden waarmee de grenzen van de 'Buurtwacht'-wijken worden aangeven.
Het Buurtwacht-project, waarin van San Pedro tot Sylmar meer dan 5.500 surveillancegroepen zijn opgenomen, vormt de belangrijkste innovatie op het gebied van de stedelijke ordehandhaving van de LAPD. In de 'Arbeidersbuurten' van Burgess, waartoe in Los Angeles zowel de koopwoning-wijken van de binnenstad als de oudere arbeidersvoorsteden in de San Fernando- en San Gabriel-valleys gerekend moeten worden, wordt door een gigantisch netwerk van waakzame buren een beveiligingssysteem geleverd dat het midden houdt tussen de belegerde en tot op de tanden bewapende anomie van de binnenring en de privé-politie van de rijkere omheinde voorsteden.
Beyond Blade Runner: Urban Control (2) - published in Mediamatic Magazine Vol. 8#2/3 (1995)
Het idee van de buurtwacht, waarvan het voorbeeld inmiddels is opgevolgd door honderden Noordamerikaanse en zelfs Europese steden - van Rosemead tot Londen -, is het geesteskind van ex-commissaris van politie Ed Davis. Tijdens de nasleep van de onlustencyclus die van 1965-'71 woedde in Southcentral- en East LA, bedacht Davis het project als de basis van een uitgebreidere 'Basic Car'-strategie, die de aanhang van de LAPD in de gemeenschap zou moeten opvijzelen door de totstandbrenging van een territoriale identiteit tussen de surveillance-eenheden en de buurten. Hoewel zijn opvolger Daryl Gates de voorkeur gaf aan de SWAT-teams (zijn uitvinding) boven de 'Basic Car', werden de buurtwachten tijdens de tachtiger jaren verder uitgebreid.
Volgens LAPD-persvoorlichter brigadier Christopher West zijn de per blok georganiseerde buurtwachtgroepen bedoeld ter verhoging van de plaatselijke solidariteit en het zelfvertrouwen van de bevolking tegenover de misdaad. Onder aanvoering van hun blokhoofden worden buurtbewoners waakzamer gemaakt wat betreft de bescherming van hun wederzijdse veiligheid en bezit. Van verdacht gedrag wordt onmiddellijk melding gemaakt en huiseigenaren plegen regelmatig overleg met de surveillerende agenten om misdaadpreventie-tactieken door te nemen.
Een buiten diensttijd geïnterviewde agent in een Winchell's donutshop wist het nog beeldender te beschrijven. De buurtwacht heeft de functie van het wagenkonvooi in een ouderwetse cowboyfilm. De buurtbewoners zijn de settlers, en het doel is hen te leren om met hun wagens een kring te vormen en de Indianen van zich af te houden totdat de cavalerie - dat wil zeggen, de LAPD - hen kan komen redden.
We hoeven er niet op te wijzen dat deze Wild West-analogie haar duistere zijden heeft. Om maar iets te noemen, wie bepaalt welk gedrag 'verdacht' is, en wie er op een 'Indiaan' lijkt? Het voor de hand liggende gevaar van een programma waarbij duizenden burgers worden ingelijfd als politie-informant onder het officiële motto Wees op Vreemdelingen Bedacht, is de onvermijdelijke stigmatisering van onschuldige groepen mensen waarmee dit gepaard gaat. Met name de teenagers van de binnenstad worden gemakkelijk slachtoffer van dit soort onverholen stereotypering en mishandeling.
Laat ik ter illustratie beschrijven wat mij eens overkwam op een vergadering van de buurtwachtgroep in mijn wijk (Echo Park, vlakbij Downtown). Een oudere witte vrouw vroeg aan een jonge agent waaraan ze de hardcore-gangjongere moest herkennen. Zijn antwoord luidde verbluffend eenvoudig: Gangbangers dragen dure gymschoenen en schoongestreken T-shirts. De oudere vrouw knikte dankbaar om dit advies van een 'expert', terwijl bij andere aanwezigen het angstzweet uitbrak bij de gedachte aan alle goedgeklede jongeren in de buurt die straks zouden worden aangehouden en gefouilleerd als gevolg van dit belachelijke cliché.
Critici zijn ook bang dat de buurtwachten een dubbele functie vervullen als verkapte partijpolitieke stemmenwinners. Zoals brigadier West beaamde, de blokhoofden worden aangesteld door de hoofdagenten, en neigt het project er onvermijdelijk toe de meer pro-politie gezinde delen van de bevolking aan te spreken. Bovendien zijn deze pro-politie activisten in demografische en culturele zin meestal niet bepaald representatief voor hun wijk. In de arme wijken van voornamelijk jonge Latino's zijn de Wachthoofden vaak oudere, autochtone blanken. In wijken waar huurders in de meerderheid zijn, is de typische pro-politie activist huiseigenaar of in het bezit van een koopwoning. Hoewel er officiële richtlijnen bestaan die zouden moeten verzekeren dat de buurtwacht een a-politieke aangelegenheid blijft, worden de blokhoofden over het algemeen beschouwd als de feitelijke buurtwerkers van Parker Center. In 1986 bijvoorbeeld voerde de politiebond als vanzelfsprekend op Buurtwacht- vergaderingen campagne voor herziening van de linkse meerderheidsstem aangaande de kwestie van het staats-Hooggerechtshof.
De nieuwe 'adviescommissies wijkordehandhaving' die werden opgericht na de Rodney King-zaak, kunnen nauwelijks onpartijdiger genoemd worden. De hervormingscommissie onder leiding van Warren Christopher uitte weliswaar kritiek op het niet reageren van de LAPD op de klachten van burgers, maar verzuimde zorg te dragen voor democratisch gekozen adviescommissies. Zoals bij de buurtwachten al het geval was, zijn de commissieleden volkomen afhankelijk van plaatselijke politiecommissarissen. Toen de adviescommissie in Venice het bijvoorbeeld waagde haar goedkeuring te verlenen aan een voorstel voor verkiezingen in de lente van 1992, dat afkomstig was uit politiecommissie-gelederen maar waar de politiebond op tegen was, werden de leden eenvoudig ontslagen door de commandant van de Pacific Division. De bevreesde politiecommissieleden weigerden vervolgens tussenbeide te komen ten behoeve van hun eigen aanhangers.
De door de buurtwachten en 'gemeenschap & politie'-projecten gebruikte retoriek mag dan bolstaan van de pionierswaarden die zo uit een Western van John Ford lijken weggelopen, de werkelijkheid van de projecten doet meer denken aan een (ex-) Oost-Duitsland of Zuid-Korea, waar op iedere straathoek politie-informanten staan om op buren en verdachte vreemdelingen te letten.
Mini-Citadellen en Gerontocraten
Toen ik halverwege de jaren tachtig begon met de studie van 'omheinde gemeenschapen', beperkte die trend zich nog voornamelijk tot de zeer rijke buurten en nieuwbouwprojecten aan de ver afgelegen stadsgrens (bijv. de gebieden die door Burgess werden omschreven als de 'besloten woonwijk' of de 'forensenzone'). sinds de rellen van 1992 hebben echter al tal van doodgewone woonwijken het recht opgeëist om zichzelf te mogen afrasteren van de rest van de stad. Of zoals é én bepaalde krant het verwoordde De jaren '80 zagen de oopkomst van de mini-promenade; de jaren '990 zouden wel eens de jaren van de mini-citadel kunnenworden.
Hoewel misdaad en veiligheid als motief worden aangevoerd, zou kapitaalgroei weleens de werkelijke drijfveer kunnen zijn. Sommige makelaars schatten dat 'omheining' de waarde van een huis de komende tien jaar tot 40% zal doen toenemen. Terwijl hele buurten - met inbegrip van zwarte middenklasse-wijken zoals Windsor Village en de Baldwin Hills Estates - zich haasten om een graantje mee te pikken van deze meevaller, begint 'Woonzone IV' van Burgess sterk te lijken op een gefortificeerde honingraat, waarin iedere wijk zich in zijn eigen ommuurde cel heeft afgezonderd. Verder huren de plaatselijke verenigingen van huiseigenaren in veel gevallen een gewapende privé-politiemacht in, bij een van de vele beveiligingsmultinationals die zich specialiseren in de beveiliging van woonhuizen. Het behoeft geen uitleg dat dit de 'beveiligingsdifferentie' tussen de binnenstad en de voorsteden alleen maar vergroot.
De vurigste pleitbezorgers van de 'besloten buurt' zijn te vinden in huishoudens waarvan de kinderen de deur uit zijn. De tweedeling van Los Angeles berust dan ook in belangrijke mate niet alleen op de scheiding tussen rijk en arm, maar meer in het bijzonder op die tussen arme jongeren en rijke ouderen. Bovendien wees de telling van 1990 uit dat de kloof tussen de grootte van woning en huishouden in Los Angeles de grootste van het land is. De steeds grotere huizen in de heuvels van Westside en Hollywood, waar 'villaficatie' lange tijd in de mode was, worden door de kleine blanke huishoudens van weleer bewoond, terwijl in de rest van de stad de grote Latino-gezinnen op een steeds kleinere oppervlakte gestouwd worden.
Alles bij elkaar is Californië hard op weg een gerontocratie te worden, en elke post-Blade Runner-dystopie zal zich dan ook rekenschap moeten geven van de explosieve mengeling van klasse-, etnische- en generatietegenstellingen. Kort geleden gunden drie vooraanstaande demografen uit de staat ons een blik op de mogelijk nabije toekomst. In hun 'somberste scenario' breekt er in het jaar 2030 een burgeroorlog uit, nadat de heersende klasse van bejaarde, blanke geboortegolfkinderen, die vanuit haar 'bewaakte en beveiligde dorpen' het leeuwedeel van de belastingopbrengsten in eigen zak steekt om haar eigen geriatrische voorzieningen te bekostigen, haar ijzeren wil probeert op te leggen aan de enorme onderklasse van jonge Latino's in '''barrio's' zonder elektriciteit of bestrating.
In de fabrieken werd gestaakt, beveiligingsmuren werden in brand gestoken of omvergeworpen, in de oudere wijken bereikten wapenhandel en prijzen recordhoogtes. De jongere Latino's schilderden de ouderen af als parasieten die alle maatschappelijke voorzieningen hadden genoten toen deze nog gratis waren, en nu botweg de belasting van de arbeiders gebruikten om hun levensstijl op te houden. De ouderen op hun beurt schilderden de jonge Latino's af als buitenlanders die voor de ouderen bedoelde voorzieningen opslokten, als niet-Amerikanen die de Amerikaanse cultuur zouden verzwakken, als van nature misdadig, ziekelijk en zonder rechtsgevoel. Beide partijen maakten zich op voor de definitieve slag. ''
Eind zomer '92 nam de wetgevende macht van Californië een flinke stap richting de verwerkelijking van dit scenario, door het aankondigen van forse bezuinigingen op het gebied van onderwijs en uitkeringen. De Democraten zwichtten voor de onverzettelijke Republikeinse gouverneur Pete Wilson, die er herhaaldelijk op wees dat het werkelijke probleem niet de huidige recessie, maar de demografie was. Wilson rekende uiteraard op de onwil van de oudere blanke kiezers (nog altijd een electorale meerderheid) om nog langer hun steun te geven aan de traditioneel hoge onderwijsuitgaven in Californië, nu de scholen steeds meer bevolkt worden door Latino- en Aziatische leerlingen. Het begrotingsdebat sloeg twee onverenigbare vliegen in één klap: die van de burgerzin en die van het recht op bijstand.