I

De Word5 -gebruiker verwerkt teksten. Het is alsof hij een tekst schrijft die zich voornamelijk op voorwaarden van de programmeur laat verwezenlijken. De Word5gebruiker schrijft geen teksten, maar verdiept zich voornamelijk in de verwijzingen van het toetsenbord en de menu's. Hij is in eerste instantie de lezer van een programma. De afdaling in de diepere sferen van toetsenbord en menu's is onweerstaanbaar. Het ontwerpen en het redigeren van eigen teksten dwingen hem zich te onderwerpen aan de in de accessoires opgenomen stand-by syntaxis en commodity-semantiek, zich te onderwerpen aan de all-over greep op het materiaal. Want hoe kan hij zich onttrekken aan de elektronische verleidingen die hem met één toets in de Van Dale doen belanden, op een wijze die je tot nu toe alleen uit Alice in Wonderland meende te kennen?

De tekstverwerker verving de Oost-Duitse typemachine, alleen nog met naald en draad aan de praat te houden, die z’n ideologische overwicht vooral uitoefende in de onnodig veel energie vragende toetsenaanslag. De zwaarte van de lichtzinnigheid werd met Word5 in huis gehaald. En Word5 op Apple’s PowerBook blijkt voor alles een feinmechaniker des geestes. Alleen een concertpianist of een schaakspeler kan de subtiele overschakelingen in het uitgebreide aanbod aan individuele keuzen werkelijk goed bespelen. Een elektronische klankkast, een strikt vastgelegd en consequent reagerend elektronisch brein met een gebruiksvriendelijke muis, een parasitaire manipulator die de dwingende commando’s hapklaar maakt. Word5 is de voorlopige bekroning van de tekstverwerker als een manipulator, een aanrander, een vertegenwoordiger van de slechte smaak. De ideologie van het vrije woord ingepakt in de verantwoorde design van wordprocessing, waarbij aan de hand van de retorische commands en instructies de methoden van het litteraire schrijven worden getest. Famous Artists School werd Famous Writer Tools.

II

Er zit in iedere Word5 gebruiker een opponent opgesloten die zich de advocaat van de duivel waant. Hij kijkt op tegen de ms dos WordPerfect gebruiker, het natuurlijke tegenbeeld van Word5 op Apple Power Book. WordPerfect op ms dos is altijd voorbijgegaan aan de esthetische uitdagingen, de overgave van het woord aan het beeld heeft daar niet plaats gevonden. WordPerfect, als een ms dos tekensgestuurde methodiek verdient misschien uiteindelijk toch de voorkeur boven Word5. Word5’s gui-design immers is de natuurlijke vijand van de ideale tekstverwerker doordat het navigeert op muiscommando’s in plaats van op ingetypte coderingen. WordPerfect laat de algoritmische ordeningen, product van logica en wiskundige schoonheid daarentegen tekstueel oproepen. Als betrof het een partituur die je na enig oefenen als vanzelf afgaat, zoiets als een uitvoering van een impromptu van Chopin of een bagatelle van Satie. (Het ideale droombeeld: inzoomen van 1:1 tot 1:16, een naar alle kanten tot de 16de macht uit te breiden.) Wat WordPerfect in werkelijkheid dan wel niet geeft, ligt er in potentie in besloten. Wie alleen in asci files schrijft, zonder ooit de .bmp, cgm, .drw, .pcx, .pic, tiff, .wmf of een ander grafisch formaat te hebben gemengd, verstaat iets heel anders onder tekstverwerken dan de Word5er. Leesmethodes als die van Cortazar in Hinkelspel, waarin de hoofdstukken in een andere dan de gedrukte, in een eigen te bepalen volgorde gelezen worden, is hem een doorn in het oog. Er spreekt uit de structuur van Word5 ook wel verbondenheid met het karakteristieke tekstuele gegeven. Maar door de muisgestuurde bediening gijzelt en intimideert het verzamelde vernunft dat in het programma is samengebald, de gebruiker.

III

Over hoeveel jaar zal men Word5 als industrieel archeologisch kleinood koesteren? Word5 als een artistiek, een geestelijk cultureel product dat je net zo min als een blaassymfonie van Strawinksy ‘verbeteren’ kan? Zoals de romankunst, als een negentiende-eeuwse uitvinding, of het sonnet, als een renaissancetechniek, in die beslissende perioden de klassieke voorbeelden voortbracht, wordt zo Word5 de meest kenmerkende tekstverwerker? Of hoort Word5 gewoon thuis in de reeks elkaar in de tijd opeenvolgende grafische technieken? Als er eenmaal een aansluiting mogelijk is tussen ons denken en wat we nu nog een computer noemen, zal de wordprocessor gewoon een oude in een lange rij zijn, of toch een genre op zich? Het is bijna een vervloeking! De ideologie van Word5 is die van de ggd (grootste gemene deler), met de muis als het instrument voor de analfabeten, de pen voor de iets te zakelijken en het toetsenbord, door zijn precieze en manifeste organisatie van handzettingen en tabulatuur, voor de dichters onder ons. Waarbij de veresthetisering via de outline je onmiddellijk in de sfeer van de retorica moet brengen. Een parcours dat zich via de commando’s vertakt en verwijdt tot de fijngenuanceerde wortels met directe toegang tot spellingvoorschriften, freehand en al de andere parafernalia, en zo aan de klassieke voorschriften een nieuw hoofdstuk toevoegt.

Wat werken in Word5 echter weer zo verleidelijk maakt is het ontbreken van een onderscheid tussen analyticus en producent, tussen schrijver en beheerder, tussen criticus en archivist. Je bent gelijktijdig typiste en archivaris, creative schrijver en retoricus. Het conflict tussen vorm en vent, tussen litterator en programmeur opgelost in een sfeer waarbij de formele traditie verdwijnt in het pathetische argument. De Word5retoricus is de narcissus onder de rederijkers. Indexen, voetnoten, glosseries, hij heeft zijn exegese voortdurend bij de hand. De ‘brille’ van zijn teksten ligt nu vooral in de eigen design. Wie wordt niet bijna ‘warm van afgunst’ op die tabulatuur van de computer. Als je eens zó rekenen en schrijven kon! De jaloezie die je Word5 toedraagt richt zich op de absolute superioriteit die hij stelt, de eisen die hij suggereert. Word5 gijzelt je, paait je en wil je doen geloven dat je teksten inderdaad die retorische en wetenschappelijke parafernalia behoeven die hij in huis heeft. Maar wat eist dat niet aan poëtische beeldkracht!

De gebruiker van Word zit in een val, hij weet zich gegijzeld in een hiërarchisch systeem, van de spellingscontrole tot aan de decimale boeksystematiek van Dewey. Wie eenmaal Word heeft geproefd weet dat hij niet langer een tekst intypt, maar zich tot een document met een isbn-nummer verplicht heeft. De notatie veroordeelt hem tot een producent van een reeks digitalen. Letters en woorden hebben, vóór hun litteraire of associatieve betekenis, onmiddellijk al een tekstuele correlatie. Geen woord dat niet op zichzelf, of eenmaal in letters uiteengevallen een descriptieve betekenis heeft gekregen. De schrijver werkt zich diep in de boomstructuren. Hij categoriseert het geschrevene, bouwt een notatiesysteem op, indexeert zijn woordenschat met pre- en suffixen, en regelt de niveaus waar hij zich beweegt, hoe arbitrair ook. Een tekst, een hoofdstuk, een artikel manifesteert zich als een file; deze op zijn beurt is niet denkbaar zonder een achterliggende spreadsheet die op de belangrijke ogenblikken als helpschema geraadpleegd wordt.

Microsoft heeft daarmee ideologisch de mestproducties van de gebruiker bepaald. De keuze van een letter, de interpuncties, de interlinies, de corpsgrootte wisselt al naar gelang de stemming. Een directe confrontatie op het scherm maakt het onmogelijk een tekst te schrijven die geen file is, niet doortrokken is van de plek in de hiërarchie van de projectmanager, die zich niet druk maakt over het aantal bits dat hij inneemt. En dit ondanks het bewustzijn dat er ondanks alle paniekzaaierij, in die schijnbaar totaal ordeloze anarchie zelden iets op je harde schijf verdwijnt.

IV

Toch kan en mag Word5 niet zomaar afgewezen worden als een mechanische uitwas. Want meer dan alleen retorisch van karakter, blijkt dit programma uiteindelijk zich over zichzelf te kunnen buigen, met als aan een narcistische spiegelbeeld herinnerende activiteiten. Schrijven betekent elektronische documenten genereren, een kwestie van hypertekstualisering, iconisering, outlining, indexering, algoritmische structuren, Boolean operating, rekenmachinaties. Instructies die onmiddellijk de rekenkundige en mechanische metafoor tonen. Hypertekst naar binnen geslagen. ''Blame it on Word5.
''

En wat maakt de Word5gebruiker niet mee die onverwachts op de aangesloten Iconclas Browser belandt?.. Hij leest over een iconografische classificatie, met de systematische indeling van thema’s, motieven en symbolen uit de kunstgeschiedenis en laat zich gaan in de gedetailleerd gecodeerde verzamelingen. Wie gewoon was systematisch kaartenbakken door te ploegen, beschikt nu over een iconografische ontsluiering van alle beelden en thema’s uit de Westerse beeldende kunst op desktop. Niet langer classificeert hij uitvoerige beschrijvingen van de afzonderlijke afbeeldingen in woorden, maar hij laat zich systematisch verwijzen naar alfanumerieke codes en hiërarchisch geordende omschrijvingen. Negen hoofdthema’s verdelen voor hem de beeldmotieven onder in een oneindig aantal trappen en subcategorieën. 23.000 beeldmotieven vindt hij erin terug. Hij leest dat het bedoeld is om niet al te grote, coherente verzamelingen te ontsluiten. De gebruiker daalt er in af en verdwijnt in een labyrintisch universum. Eindelijk is hij ontvlucht aan de kracht van de Graphic User Interface, een soort kindertekenboek met infantiele gebruiksvriendelijkheid, bedoeld voor tekstverwerkende ‘tekstverwerkers’ die zich al bij voorbaat neerleggen bij de beperkingen van het eigen schrift. Nu heeft hij zich ingevochten in een verbaal systematische schema. De windows overwonnen, bekijkt hij de kunstgeschiedenis op tekstueel niveau. Hij navigeert in de negenvoudige boomstructuur, een tocht die hij, bijvoorbeeld, laat beginnen in de
''

2 natuur
''

die hij voortzet in
''

20 ‘natura’'' figure or scene

die hij afbuigt naar
''

26 meteorological phenomena'',

om dan tenslotte, via de omwegen
''

26c winds

26c3 storm

26c35 whirlwind, cyclone, hurricane, typhoon, tornado
''

te belanden in
''

26c352 cyclone at sea''.

Iedere schrijver zijn eigen designer, maar ook zijn eigen retoricus. Hoe gevoelloos moet je zijn om niet iedere keer weer verbaasd te zijn zijn teksten, eenmaal teruggekeerd uit de eigen gefabriceerde
''

26c352 the eye of the cyclone
''

in de prachtigste fonts gezet te zien. En hoe intelligent moet je niet zijn om niet aan die uitdaging van een kalligrafische allure ten onder te gaan? Wie kan zich nog voorstellen dat Wittgenstein de Tractatus Philosophicus en Spinoza de Ethica zonder Word5 hebben kunnen schrijven?

Deze Hypertekst-communicatie met een buitenwereld blijkt ook geschikt voor een communicatie met het eigen brein. Een verbindingsstructuur van outlines, indexes, woordcounts toont een lay-out waarbij schrijven als tekstverwerken, intuïtie als organisatie wordt. De schrijver als publiek bij de productie van zijn eigen teksten

V

Zo dringen de computertalen door in het poëtische Raum. config.sys.bundel weerspiegelt de schoonheid van de computertalen in formuleringen die ontleend zijn aan algoritmen en wiskundige formules. Zoals Homeros in zijn Ilias & Odyssee de lof bezingt van de Helden van Troje, zoals Hans Verhagen in zijn Rozen & Motoren de nieuwe consumptiemaatschappij herkent, zoals Hans Faverey in Lichtval de invloed van het logisch positivisme weerspiegelt, zo vinden we hier in config.sys.bundel lofzangen op de Computersprache.

De gedichtenprocessor verwerkt een taal die zich nu pas voor het eerst van de idee van poëzie bewust wordt. De Homerische vergelijking (in de Aanslag van Harry Mulisch vind je hem voor de laatste maal genoemd Het is net of hij wil zeggen, dat het hele bestaan een vergelijking is van een ander verhaal, en dat het er om gaat, dat andere verhaal te weten te komen) komt plotseling opnieuw tot leven en keert in config.sys.(de bundel) als resultaat van haar retorische proces zegvierend terug. De outline dwingt je naar de breedte en de diepte, laat je niveaus zien die je nog dieper (wijder, hoger) dan de klassieke vergelijkingen brengen. Bijvoorbeeld als de improvisatorisch gebruikte combinatie van find and change, gevolgd door systeemfout, de zorgvuldig in structuur gebrachte outlining in het ongerede brengt, als het oorspronkelijke algoritme verloren blijkt, als een verzameling ingenieuze macro’s verdwenen is, als een merkwaardige indeling ontstaat, dan dringt de poëtische plot zich op. config.sys. systeem is ook een poëzieanalyticus. Zet hem op Leopolds Cheops en zie wat er gebeurt.

De poëzie in config.sys.bundel bevindt zich in een experimenteel stadium van ontwikkeling. Beelden die in een communicatie van machinetalen gebracht worden, vervolgens gedwongen worden te functioneren in een geestelijke ruimte die op meditatie en zelfreflectie gericht is, en zich dan weten aan te passen aan een narcistische zelfreflectie. Hoewel helemaal in tegenspraak met de communicatieve functie van de artificiële talen, kunnen deze formules geladen en beladen worden met een bewustzijn van het eigen verleden en de toekomst. De lege ruimte van het esthetische vacuüm volgepropt met weliswaar lege, maar toch significante betekenissen. config. syst. bundel handelt over de structuur als de inhoud, een structuur als een inhoud in travestie, een inhoud die verdwijnt onder de tirannie van de vorm. Onttrokken aan de programmatuur van de software, is de logische opbouw van deze nieuw ontwikkelde retoriek in staat iedere beeldende suggestie om te zetten in een structurele abstractie. config. sys.bundel is een met abstracte betekenissen gevuld poëtisch mechaniek dat geen concrete inhoud kent. Als een spiegelbeeldige blackbox verwerkt het voornamelijk zelf voortgebrachte signalen die circuleren in netwerken en verzamelingen van eigen signatuur. Parallelgeschakeld aan de logica en de mathematica is het echter in staat verbindingen met andere poëtische netwerken te leggen. Door middel van paradoxen, a-logische gedachtegangen en ongerijmde conclusies genereert het een eigen bindende structuur.

CONFIG.SYS

^^

I. Jaloezie

[input N

X: = 0;

for Y from 1 to N do

X: = X+Y

end; output X.]

---------------------------------------------------

II. Coïtus

[X = pos(0) (span(’A’) @N span(notany(‘AB’))

pos(*(2 * N)) rpos(*N) span(‘B’) rpos(0))

L TEKST = input :f(EIND)

TEKSTX :f(SLECHT)

output = ‘DE INVOER IS GOED’ :(L)

SLECHT output = ‘DE INVOER IS SLECHT’ :(L)

EIND]

----------------------------------------------------------------

III. Uit zich voortgekomen

[– FIB N

* A¨11

* Æ2 x N>rA¨A, + G2 -A –]

-------------------------------------------

IV. Schildpad

 

DRUKPLAT(*,o, *,X)

-------------------------------------------

V. Persoonsvormen

[ZP = 90° – f; ZG = 90° – h; PG = 90° – ¶

–PZG = 180° – a; –ZPG = t ]

-------------------------------------

VI. Vergetelheid kent geen tijd

[type kleur = (blauw, rood, paars, bruin, geel);

type kleurverzameling = set of kleur;

type dag = 1..365 ]

--------------------------------------

VII. Nu ik het raam open doe

function signLoc charposition -- gives square upon¬

character position

global gridOriginH,gridOriginV,gridSize,¬

gridColumns,gridRows,SignSquare,Signcenter

put item 1 of charposition into charposH

put item 2 of charposition into charposV

put gridOriginH + (charposH) * gridSize into TopLeftH

put gridOriginV + (charposV) * gridSize into TopLeftV

put gridOriginH + (charposH+1) * gridSize into BottomRightH

put gridOriginV + (charposV+1) * gridSize into BottomRightV

put topLeftH & "," & TopLeftV &"," & BottomRight H &","&¬ BottomRightV into SignSquare

put (TopLeftH + (gridSize / 2)) & "," & (TopLeftV + ¬ (gridSize / 2)) into signCenter

return signSquare^^

end signLoc