Zo ontstaat een digitaal totaalbeeld dat een nieuwe manier van kijken vereist. Ook de gegevens en foto’s van bestaande boeven worden opgeslagen in gigantische geheugens. De systemen zijn echter nog niet op elkaar aangesloten. Sterker nog: de ontsluiting van de databases geschiedt op grond van de karakteristieken waar men rond de eeuwwisseling mee werkte. Wat is er eigenlijk nieuw' aan de automatisering bij de politie? Kan de computer al het Kwaad omvatten? Waar liggen dan de grenzen in ruimte en tijd, zal het apparaat alles blijven slikken?
Tot de taak rail de Politie behoort het opsporen van voortvluchtige misdadigers, ontvluchte gevangenen, vermiste personen, zoo mede het houden van toezicht op gevaarlijke beroepsmisdadigers als rampokkers, opium- en wapen smokkelaars etc. en gevaarlijke extremisten. Het aantal gevaarlijke beroeps- en politieke misdadigers wordt door verschillende oorzaken (politieke constellatie) voort durend grooter, terwijl ook het opsporen van - en toezicht houden op deze lieden in verband met de uitbreiding van de groote steden en verkeersmiddelen voor de overheid steeds moeilijker wordt. Vluchtte vroeger een misdadiger na het plegen van zijn daad bij voorkeur in het dichtbij gelegen bosch, thans stapt hij in een trein of autobus of vertrekt per boot naar andere streken en landen, en weet zich zoo doende zeer gemakkelijk aan de nasporingen der politie te onttrekken.
(SMITH, Soekaboemi, 1927)
Het gevaar moet worden omgezet in gegevens, de vijand ondeed in feiten. Opdat hij tastbaar zal zijn, op het blote oog te onderscheiden van het onschuldige. En niet meer ongrijpbaar op kan gaan in de natuur of verdwijnen in de verte.
Wanneer de politie ergens op straat een gevaarlijken misdadiger of extremist meent te herkennen, moet zij zich hieromtrent vlug en zékerde nodige zekerheid kunnen verschaffen, opdat in dergelijke gevallen eenerzijds geen onschuldigen, loyalen burgers overlast worden aangedaan door onnodige - en langdurige aanhouding, (hetgeen tevens gepaard gaat met overbodig werk en tijdverspilling voor de politie), terwijl anderzijds niet een gevaarlijke misdadiger door de onmogelijkheid van vlugge identificatie worden vrijgelaten met het noodlottig gevolg, dat hij elders zijn funest bedrijf eventueel kan voortzetten.
(SMITH, Soekaboemi, 1927)
Het portret parlé van Bertillon was, naast de dactyloscopie, het nieuwe opsporings- en identificatiemiddel dat aan het begin van deze eeuw' bij de politie geïntroduceerd werd. Deze methode is gegrond op de samengestelde bouw van het menselijk hoofd en geeft aanwijzingen hoe de verschillende onderdelen beschreven dienen te worden. Handleidingen uit 1911 en 1927 tonen hoezeer destijds het primaat bij het w'oord lag, waaruit het beeld gevormd moest worden.
Iets, wat men niet onder woorden kan brengen, kan men zich en een ander niet in het geheugen prenten. In zijn portret parlé nu heeft Bertillon het geheele menschelijke hoofd met al zijn onderdeden op duidelijke en eenvoudige wijze ‘onder woorden’ gebracht, en het zoodoende mogelijk gemaakt, iemand zonder portret, b.v. alleen reeds op een telegraphisch signalement, op straat met zekerheid te herkennen.
(REISS c.s., Haarlem, 1911)
Voor ieder onderdeel van het gelaat zijn vast voorgeschreven categorieën: Het voorhoofd, de neus, het oor, de lippen, de mond, de kin, algemeene omtrek van het profiel, neus-, mondomtrek, profiel van den schedel als zoodanig, algemeene omtrek van het gelaat, de wenkbrauwen, de oogleden, de oogbollen, de oogkassen, de hals, de rimpels, de haren, de baard, de kleur van de aangezichtshuid, het oog, de schouderbreedte, het middel, de houding, algemeene indruk, de stem en de spraak, bijzondere teek enen.
Opvallend is de grote aandacht voor het oor in 1911. Van het geheel van omschrijvingen gaat een kwart over het gehoororgaan (de duivelsoren ontbreken echter...). Het oor is het meest kenmerkende onderdeel van het menschelijkgezicht. Inderdaad, dank zij zijn veelvuldige diepten en hoogten, biedt het eene zoo groote hoeveelheid verschillende samenstellingen aan, dat het bijna onmogelijk is twee personen te ontmoeten met oren, die absoluut dezelfde zijn in al hun onderdelen. Bovendien verandert de vorm van het oor niet vanaf de geboorte tot aan de dood. (...) De lel of het lelletje is dat mollig, afgerond uitsteeksel, dat het onderste deel van de oorschelp vormt. Wij zullen haar bestudeeren, uitgaande van den vorm van haren vrijen rand, van hare vergroeidheid aan de wang, van den algemeenen vorm van haar oppervlak en ten slotte van hare afmetingen en eigenaardigheden.
Als aanwijzing voor het gebruik van deze methode in de praktijk wordt de agent er nogmaals op gewezen, oog te hebben voor het detail: Toch moet hij in ieder geval er om denken, dat hij, om volgens het signalement te herkennen, niet moet letten op het gehele gezicht, maar slechts op de onderdelen één voor één.
(REISS C.S., Haarlem 1911)
Efficiency en Overzicht
In Alkmaar staat een gloednieuw gebouw dat alleen bereikbaar is via een ophaalbrug. De hoge buitenw anden zijn van glas. Binnen is het licht en ruim - staalblauw' gecombineerd met grijs en gebroken wit. Achter de witte kunststof balie staan goed verzorgde dames, gekleed in de kleuren van het gebouw. De positieve sfeer straalt je tegemoet. Naast de balie, achter verticale lamellen, bevindt zich de Informatiekamer van dit nieuwe politiebureau. Is er een w'issehverking tussen de ultramoderne architectuur en de vernieuwende activiteiten van de mensen die hier w'erken? Met zachte muziek op de achtergrond (Licence to Kill) krijg ik twee uur lang non-stop uitleg over de automatisering van opslag van verdachtenfoto’s en het maken van compositie- tekeningen.
We hebben hier een AT staan, met een optische WORM-schijf, l giga-geheugen. WORM staat voor Write Once Read Many. Onder tafel staat een videorecorder met 2-inch floppies, daar kunnen 50 foto’s op. Uiteindelijk worden alle foto’s digitaal opgeslagen op dc WORM-schijf, waar 40.000foto’s op kunnen. Hier staat een still-videocamera met
autofocuslens om foto’s te nemen van verdachten uitbet oude archief. Ik heb die weer zelf aangepast met koud halogeenlicht, omdat de originele lampen warmtevertekeninggaven. Boven staat nog zo’n camera voor het fotograferen van mensen die net zijn binnengebracht. De camera kan ook mee op stap naar rellen of ongelukken.
Hij struikelt bijna over zijn woorden van enthousiasme en zijn ogen kunnen de trots nauwelijks verhullen. Hoofdagent Hans Bouma was anderhalf jaar geleden nog motoragent, man van de straat, nu is hij een gespecialiseerd computerprogrammeur die een voor Nederland uniek systeem ontwikkelde.
Voor de opslag van gegevens en foto’s van verdachten werkt men in Alkmaar met het programma PicturePower gecombineerd met dBase-III+ onder MS-Dos, opgevoerd met Clipper. Een verzameling van alle mogelijke kenmerken van verdachten, die vroeger op het Landelijk Meldings Formulier moesten worden ingevuld, gaan nu de PC in via een zeer gebruikersvriendelijk dBase-programma. Kleur haar, vorm van het hoofd, gezichtsbeharing, we gaan alle schermen langs, steeds verschijnt er een lijstje met alle keuzemogelijkheden. De computer houdt zich aan het privacy-reglement: M/V is de keuze. Al twijfel je soms: ‘Het’ of‘Beiden’ kan niet worden ingevuld!
En natuurlijk kan er uitgebreid worden gezocht. Zoek Jansen* geeft mij alle Jansens in enkele seconden. Interessanter is het zoeken op een combinatie van maximaal tien verschillende kenmerken. Het lijstje namen dat dan verschijnt is via een code gekoppeld aan de digitaal opgeslagen foto’s, die desgewenst kunnen worden opgeroepen.
De vernieuwing zit hem in de systematisering van de chaos. Niet langer schoenendozen vol foto’s over het bureau verspreid, maar één centraal punt waar alles opgeslagen en eindeloos bevraagd kan worden. Efficiency en overzicht als toverwoorden.
Een kamer verder maakt men met Mac-A-Mug compositietekeningen van verdachten op een Macintosh computer, geheel los van het foto- en personenbestand. Niet zoals ik vern acht had een ingenieus systeem dat een op video vastgelegd hoofd in reepjes verdeeld en die mixt tot nieuwe gezichten. Maar een tekenprogramma met eindeloze mogelijkheden voor het samenstellen van korrelige portretten, die hetzelfde effect hebben als een grof gerasterde foto: alleen goed te bekijken op afstand van een paar meter of sterk verkleind.
Ik ga hier met de getuige zitten en neem er echt de tijd voor, minimaal een uur. Daarom staat ditapparaat ook in een aparte ruimte, zodat we niet gestoord worden. Je moet helemaal afgaan op wat de aangever zegt, oppassen dat je je niet laat afleiden door je eigen fantasie. We gaan netzo lang door, totdat de aangever tevreden is. Als iemand twijfelt over de mond bijvoorbeeld, dan haal ik die er na afloop gewoon weer uit, dan gaat het zonder mond. Het geheel moet zoveel mogelijk overeenkomen. Ik ga er altijd vanuit dat wanneer de aangever zegt: Hij lijkt erop, het nog niet goed genoeg is, hij moet het zijn.
Een lijstje afkortingen onderaan het uitgeprinte resultaat van de compositietekening geeft weer in welke volgorde er voor een bepaalde mond of neus is gekozen. Deze codes zijn echter (nog) niet gelijk aan de karakteristieken die de zoeksleutel vormen tot het databestand op de PC. Daar moet opnieuw een keuze gemaakt worden, afgeleid van de zojuist gemaakte compositie. Een eihoofd met blauwe ogen, kleine snor en geen kin bijvoorbeeld. Hierop volgt een selectie van foto’s die aan deze voorwaarden voldoen. De aangever/getuige wordt geconfronteerd met minimaal 8 en maximaal 28 plaatjes. Onderzoek heeft uitgewezen dat het met meer gaat spoken in het hoofd.
Ervaring leert dat het de kunst is om uit de digitale compositietekening een aantal hootdlijnen te halen, die een spoor kunnen vormen naar bestaande verdachtenfoto’s. Ik mag een vluchtige blik werpen in de map met ‘treffers’ en zie meteen wat Bouma bedoelt. Voor het zien van de gelijkenissen tussen de compositie en de foto is een ontdigitaliserende
schakel nodig. Tussen je oogharen doorkijken om een globaal beeld te krijgen van de tekening dat een raster heeft met blokjes van één millimeter. Kan dat lijken op een echt hoofd? Het menselijk brein moet switchen tussen digitaal denken en het visuele geheugen.
Voor het zoeken in het bestand moet het totaalbeeld echter weer w'orden opgedeeld in de samenstellende delen, de karakteristieken in het databestand die zo doen denken aan Bertillon.
Goddelijke Hand
Het kwaad moet W’orden gecategoriseerd, de slechte mens moet een gezicht krijgen. Door de computer krijgt ieder bureau de beschikking over de goddelijke hand die het gelaat kan creëren. Niet langer afhankelijk van de geheimzinnige C.R.I.-mannen uit Den Haag met hun koffertje vol puzzle-stukjes: voorhoofd, haar, snor, baard. Het samengestelde fotoportret met het verwarrende Jigsaw-effect gaat tot het verleden behoren. Als resultaat van jaren onderzoek aan de University of Aberdeen ter verbetering van de Engelse Photokit werden 94 stukjes uit de vrouwendoos toegevoegd aan de 563 features in de basic male kit. Androgyn genoeg voor de vorming van jonge mannen. Op het moment dat de nieuwe trainingscursus klaar was, nam de computer het over. Ingehaald door de techniek en moderne communicatiemiddelen.
Was er bij Photokit nog sprake van een duidelijk samengesteld gezicht, bij de computercompositie begint de verwarring. Wie is dat? W'ordt mij gevraagd bij het zien van het Mac-A-Mug-hoofd dat hoofdagent Bouma als voorbeeld bij elkaar fantaseert. Dat is dus niemand. Of misschien is het de meest gerenommeerde boef van Alkmaar, of de glazenwasser van meneer Bouma. Of hij lijkt op iemand die de hoofdagent nog nooit heeft gezien, misschien wordt hij vanmiddag op het politiebureau binnengebracht.
De grenzen tussen het echte en niet-bestaande gaan vervagen. Beelden in ons hoofd, produkt van waarneming en fantasie, worden via een technisch kunstje gedigitaliseerd en gaan een eigen leven leiden. Een volgende stap is de compositietekening met zijaanzicht. Technisch is het al mogelijk de tekening van de plaats-delict driedimensionaal weer te geven. Zo kunnen foto’s een aangepaste achtergrond krijgen.
Met de mogelijkheid tot het digitaal vastleggen van stem & geluid kan de reconstructie van de misdaad verworden tot een complete videoclip met bewegende beelden. Het uiterlijk van de dader staat op een foto genomen door een videocamera (Eindhovense politie wil straten bewaken met videocamera’s, Volkskrant 22 juli 1989) en wordt vergeleken met het bestand van verdachten, gevangenen, asylzoekers en extremisten. Of samengesteld uit onderdelen van die foto’s.
Mega-Opslag
De mogelijkheid 40.000 foto’s gesystematiseerd op te slaan bij het politiekorps van een provinciestad. Vermenigvuldig dat voor het hele land. In Groot Brittannië gaan om te beginnen foto’s van alle gevangenen de computer in. Maar: The same equipment is suitable for holding databases of am other images of interest to the police. Thousands or even millions of images can be held on a database, and the image records can be catalogued such that access to any image takes only a few seconds.
(Police Requirements Support Unit, June 1988)
De toegenomen opslagcapaciteit staat in geen verhouding tot de mogelijkheden tot ontsluiting van de archieven, die bevinden zich in feite nog in het tijdperk-Batavia.
Chinezen leggen foto’s van gezichten over elkaar heen om identieke punten te ontdekken. Duitsers bedachten een geautomatiseerde variant op schedelmetingen: met een pen worden op een graphics tablet een aantal coördinaten van het hoofd vastgelegd, zoeken kan daarmee echter alleen in een fotobestand met niet meer dan 1500 exemplaren.
Angsten voor mega-opslag zijn moeilijk te rijmen met de ontwapenende openheid in Alkmaar.
Fascinatie voor de giga-disc doet morele bezwaren verdwijnen naar een andere wereld. Anderzijds verbleken de zo zorgvuldig opgcsteldc en toegepaste privacy-reglementen in het licht van de nieuwste technische mogelijkheden. Intussen blijkt dat de rol van de kritische buitenstaander inderdaad volledig uitgespeeld is. Terwijl in het Duitse parlement een nieuwe wet behandeld wordt die inlichtingendiensten vrije on-line toegang geeft tot alle gegevens van (semi-)openbare instellingen, heeft de Verfassungsschutz in de deelstaat Rheinland- Westfahlen de discussie over de dichtslibbende computers aangezwengeld. Onnodig overbodige gegevens bijhouden kost veel te veel geld en is onwerkbaar. Men dunde het eigen bestand met 30 percent uit en roept nu alle inlichtingendiensten op bekend te maken hoeveel mensen er in de gaten gehouden worden. Schaamte over immense hoeveelheden zou reinigend moeten werken. Zelf hebben ze in Bremen 20.000 personen in de computer zitten, waarvan er maar 1000 echt van belang zijn voor onderzoek.
De cirkel is rond. Het gezag W'ordt gevangene van het eigen systeem, verdwaald tussen data. Wanhopig proberend de stromen in te dammen W'ordt men overspoeld door een zelf opgeroepen zondvloed. Of is het bloed dat kruipt waar het niet gaan kan: de ultieme wraak van de duivel, het kwaad dat zich keert tegen de bew aker? Ga je aanmelden, laat je registreren, om te komen tot een nieuw'e opstand! Misschien de nieuwste variant op Met Velen Staan We Sterk?
Bronnen.
1 REISS, RA. c..s. Handleiding voor Het Signalement (Le Portret Parlé, Methode A. Bertillon) ten dienste van de politie,
Haarlem 1911.
2 SMITH, J.H., Het signaleren en opsporen van misdadigers, handleiding ten dienste van het onderwijs en de praetijk, Soekaboemi, 1927.
3 Diverse artikelen uit politictijdschriftcn, met dank aan de Politie-bibliotheek van de Gemeentepolitie Amsterdam.