Panta rhei

Hoe is het mogelijk een sculptuur te maken die bestaat uit lood en Portugees graniet en dus vanzelfsprekend een loodzware indruk maakt, maar die wat haar thematiek betreft juist onzwaarwichtig en haast onuitgesproken is? Voor de meeste kunstenaars zal een dergelijke tegenstrijdigheid waarschijnlijk de gewoonste zaak van de wereld zijn. Maar niet voor Ricardo Füglistahler.

Panta Rhei is een sculptuur die er op het eerste gezicht uitziet als een primitief, alchimistisch apparaat om wolken uit te persen, een soort distilleertoestel waarmee uit cumuli geheime elixers bereid kunnen worden, en tegelijk een regenmachine die is uitgevonden om definitief de regendans overbodig te maken. Op het tweede gezicht is het een kunstwerk dat de cyclus als thema heeft, de cyclus van het water.
Op twee kleine monitors zien we uiterst traag wolken voorbijglijden. Onder een van de monitors is een druppelaar bevestigd en weer daaronder een blokje graniet dat is uitgesleten op de plek waar de druppels vallen. De cyclus is duidelijk: wolken maken regen, regendruppels vormen plassen water, en water verdampt. Maar wat steken we hiervan op, behalve dan dat alles stroomt (panta rhei), zoals het doodgeciteerde beginsel van Heraclitus luidt? Hel oude en nieuwe werk van Füglistahler kan ons wellicht uitsluitsel geven.

De video-instollaties die aan Panta Rhei vooraf zijn gegaan, vanaf de eerste versies van Moving, Fish en Initiation tot en met de indrukwekkende zwarte lijkkist van Requiem, hebben als voornaamste preoccupaties geloof en rite, mythe en techniek, leven en dood. Beladen en zware onderwerpen die even beladen zijn gevisualiseerd en uitgewerkt. Aarde, bladeren, schorsen, takken, kaarsen, dode (soms aon elkaar geregen) vissen, bloed, rotting, ontbinding, lijkengeur, donkere, meestal bruine kleuren, dreunende en schelle geluiden - dat zijn de elementen waaruit de installaties zijn opgebouwd. Deze elementen hebben tot doel een sacrale sfeer te scheppen waarin de toeschouwer bewust wordt van zijn eigen eindigheid en van de oneindigheid van de rituele wereld. Het uitgangspunt is dat de primitieve culturen en hun wetenschap van het concrete superieur zijn aan de moderne samenlevingen die door hun geavanceerde technieken elke band met zowel het concrete als het mythische hebben verloren. De conclusie is weinig hoopgevend: de mens is zichzelf kwijtgeraakt vanwege zijn blinde geloof in de vooruitgang en zijn hysterische verering van de techniek.

Uit al deze 'aardse' installaties en videotapes spreekt onmiskenbaar een bezorgdheid over het wegkwijnen van de natuur. Nu echter een aantal jaren geleden het Milieu is uitgevonden en de natuur verteerd wordt door een zure stortvloed van bezorgdheid, begaanheid en medeleven, wordt het tijd de aarde te laten voor wat ze is en de blik hoger te richten. Op het heelal bijvoorbeeld. Je kunt je goed voorstellen dat Füglistahler Panta Rhei en Orbit (een uit dezelfde tijd stammende installatie over de banen van de maan en de aarde) heeft gemaakt om afstand te kunnen nemen van de religieuze, rituele dimensie van zijn vroegere werk, maar ook van de hysterische verering van de natuur. Ontdaan van elke mystiek, staat dit, naar zijn eigen zeggen, 'typische overgangswerk' puur in het teken van het verloop van de dingen, de cyclus van het water, het voortschrijden van de tijd, de beweging van de planeten.Het is dan ook geen wonder dal een van de werken na Panta Rhei en Orbit een schalkse afrekening is met de hele cultus van de aarde en de natuur. Stocked Wood-. drie met schilderslinnen beplakte schotten zijn zodanig met een stempel bewerkt en beschilderd dat ze er echt uitzien als stukken hout. Op de schotten, die keurig in een rek staan opgesteld, staat met grote letters: wood. In feite haalt dit werk meer overhoop dan zijn rituele werken. Het is scherper en feller omdat het zich simpelweg niet in positieve of negatieve zin uitspreekt over één van de polen (primitiviteit versus beschaving, natuur versus cultuur, enzovoort) maar de polen en het polaire systeem zelf aan het wankelen brengt. Is dit hout of is dit geen hout? Is dit echt of is dit onecht? De vraag cirkelt in het rond. Er is geen uitweg.

Behalve met sculpturen die de norm van het meten thematiseren (alles moet in een maat uitgedrukt kunnen worden), is Füglistahler recentelijk bezig met een beeld voor Michael Collins, de vergeten astronaut van de Apollo 11. Terwijl Neil Armstrong en Edwin Aldrin onsterfelijk werden, cirkelde Collins rond de maan, en cirkelt daar klaarblijkelijk nog steeds in de rondte, want hier op aarde is de herinnering aan zijn heldendaad verbleekt. Ik kan me heel goed vergissen, maar wanneer een kunstenaar vijf jaar geleden nog door een rottend Joegoslavisch bos struinde en er boomschorsen verzamelde om ze gecombineerd met sardientjes in een galerie tentoon te stellen, die zich nu bezighoudt met de herinnering aan een ruimtevaarder, dan betekent dat een wezenlijke verschuiving in zijn werk: een verschuiving van een religieuze en rituele naar een kosmische en kosmonautische beleving van de wereld. Is er een mooiere levitatie denkbaar?