Revolution

Eén ogenblik van vertwijfeling bleek genoeg om het bolwerk van de macht in een kaartenhuis te veranderen en omver te werpen. De televisie onthulde op pijnlijke wijze de verwarring bij Elena en Nicolae Ceausescu die vanaf het balkon moesten toezien hoe de geregisseerde partijbetoging zich plotseling tegen hen keerde. De vonk sloeg over - via de televisie - en op donderdagmiddag 21 december 1989 werd Roemenië overdonderd door een revolutie.

Van de ene dag op de andere onderging de Roemeense televisie een totale verandering: van een dictatoriaal en repressief medium in een werkelijk democratisch en revolutionair medium. Eindelijk kon haar ware macht ontluiken, eindelijk kon ze, als extensie van het oog, laten zien waartoe ze in staat was. Terwijl wij de revolutie slechts gedoseerd konden ontvangen, konden de Roemenen haar in real time en ongemonteerd volgen. Ditmaal was het niet de televisie die de gebeurtenissen exploiteerde als sensationeel materiaal (zoals bijvoorbeeld op CNN doorgaans het geval is), ditmaal exploiteerden de gebeurtenissen de televisie als sensationeel medium.

Ter herinnering aan de Roemeense televisierevolutie en ter ere van de moderne drieëenheid het Voedsel, de Televisie en de Revolutie, heeft Jeffrey Shaw een monument gemaakt dot de toeschouwer in staat stelt op fysieke wijze driehonderd jaar revolutie te ontketenen. Revolution bestaat uit een manshoge zuil waarop een monitor is geplaatst. Uit de zuil steekt een hendel. Door tegen deze hendel te duwen, kun je de zuil laten draaien. Duw je met de klok mee, dan verschijnt er op het monitorscherm het beeld van molenstenen die graan malen tot meel. Duw je tegen de klok in, dan verschijnen er 180 'revolutiebeelden', gebaseerd op iconografisch materiaal dat uit dezelfde tijd stamt als het revolutionaire moment (door middel van collage, inkleuring, vervorming en intekening is de betekenis van het originele beeldmateriaal versterkt en hernieuwd). De installatie is dus een soort tijdmachine die je, vanaf de Roemeense televisierevolutie, terugvoert in de tijd en zo overzicht biedt over driehonderd jaar revoluties.
Aangezien alle 180 beelden in één rotatie vervat zijn (en elk beeld maar over twee graden zichtbaar is), moet je wel heel langzaam draaien wil je de beelden één voor één kunnen zien. Draai je sneller, dan zie je niets dan een vage en vege brij van opstandige beelden. Zonder de toeschouwer/activist gebeurt er niets: het meel wordt niet gemalen, de revolutie niet ontketend. Hij maakt op essentiële wijze deel uit van de installatie. Hij moet de beelden van de revolutie aan de gang brengen. Hij moet de revolutie zelf aan de gang brengen. Zonder hem is de installatie van geen betekenis.

De grondgedachte van Revolution is dat het televisiescherm de kiemen van de revolutie draagt, en dat de handeling van de toeschouwer een handeling is ten opzichte van het medium en dus ten opzichte van de revolutie. De installatie is een monument voor de huidige relatie tussen media en revolutie - zelfs wanneer de beelden verwijzen naar vroegere revoluties en zelfs al was de Roemeense televisierevolutie maar van korte duur (zoals iedereen weet was de televisie na de formatie van het Roemeense Front voor Nationale Redding weer even repressief als voorheen).

Revolution staat niet alleen in het teken van de Televisie en de Revolutie, maar ook in dat van het Voedsel, het graan dat door de molenstenen tot meel wordt gemalen. Want denk maar niet dat de Roemenen puur uit ideële overwegingen in opstand kwamen, het voedseltekort was nijpend en de kou binnenshuis ondraaglijk.
Er was alleen iets nodig dat kon fungeren als katalysator en oproerkraaier tegelijk.

En dat was de televisie, (MN) P.S. Het is niet de eerste keer dat Jeffrey Shaw zich met revoluties bezighoudt. In 1988 heeft hij samen met Tjebbe van Tijen het project An Imaginary Museum of Revolutions opgezet (de 180 beelden van Revolution komen voort uit dit project). Enkele weken na het schrijven van deze tekst heeft de revolutiespecialist Tjebbe van Tijen mij zeer terecht gewezen op een aantal grove onjuistheden. De meeste daarvan betreffen de schromelijk overgewaardeerde rol van de televisie als katalysator voor de revolutionaire processen. De televisie is, naar zijn mening, instrumenteel, niet katalytisch. De confrontatie in Timisoara had bijvoorbeeld al plaatsgevonden vóór de beruchte balkonscène van Elena en Nicolae Ceausescu. Verder zijn er geruchten (en zelfs bewijzen) dat de televisierevolutie één grote farce is geweest. De televisie blijkt helemaal geen verandering te hebben ondergaan: ze heeft zich zoals altijd gevoed met bloed, geweld en dood. Dus is de Roemeense televisierevolutie niets anders dan een aflevering uit de televisieserie De Grote Omwentelingen (men kan zich zelfs in alle ernst afvragen of de teievisierevolutie wel bestaan heeft). 2a ziet men maar weer hoe gevaarlijk het is zichzelf over te geven aan euforie. Voartoan zullen we de televisie weer met koele argusogen bekijken.