Formalucis vi

Het versland is een licht, de wijsheid, de wetenschap, de kunstvaardigheid zijn niets anders dan lichtvormige glanzen, die met hun klaarheid de geest verlichten. - Dionysius oe kartuizer

Geeft licht vorm of is licht zelf vorm? Geen natuurwetenschappelijke maar een filosofische vraag, oorspronkelijk gesteld door de dertiende-eeuwse, Italiaanse theoloog Bonoventura in zijn geschrift Forma Lucis, en nu, heel bewust, opnieuw geformuleerd door Roos Theuws, niet alleen in deze installatie maar ook in haar andere werk: Forma Lucis= De Vorm des Lichts.

'Het licht' als natuurwetenschappelijk, abstract, religieus en mystiek concept speelt van oudsher een grote rol in de Nederlandse schilderkunst. De afwisselend inhoudelijke en pictorole motieven die kunstenaars ertoe bewegen zich met de weergave van het licht bezig te houden, onthullen een tegenstelling die ook in de vraag van Bonaventura besloten ligt: het immateriële in materie vatten; het onstoffelijke versus het stoffelijke.

Forma Lucis gaat dus niet over gloeilampjes maar wel over de werking en de betekenis van het licht. En dan niet als representatie, nabootsing of suggestie, waar de schilderkunst nooit helemaal aan ontkomt, maar om zijn pure presentatie en om de filosofische en esthetische implicaties daarvan in de context van de kunst. Theuws probeert zo dicht mogelijk bij de (licht)bron te blijven, daarom schildert ze ook niet maar werkt ze met video (de monitor als bron van de lichtprojectie; geprojecteerd licht) en met materialen als staal, glas, aluminium en zink die ter wille van gereflecteerd licht in meer of mindere mate bewerkt zijn. Ze heeft het licht in de hand, zoals het vroeger in de romaanse en gotische kerken gestuurd werd door de architectuur, om de spirituele grondvesten van de ruimte te benadrukken. Het licht niet in de eerste plaats om te vermijden dat het altaar omver gelopen wordt, maar als element van een religieus, bovenaards mysterie.

Romaanse kerken in Spanje: kleine kerkjes, soms nog in oorspronkelijke staat met de originele romen, niet van glas maar van dunne, geslepen albasten schijven, niet doorzichtig maar doorschijnend. De ramen op de plek van het altaar, smalle sleuven waardoor het harde, Spaanse licht naar binnen strooit, zacht en gefilterd, de omringende architectuur als het ware met een soort poeder bestrooiend, waardoor die zich niet presenteert in de concreetheid van ruw materiaal maar als een organisch geheel. Het raam omgeven door een muurschildering van Christus: het licht als zijn lichaam. Licht als vorm en in zijn betekenis als identificatie van een figuratief iets. De schildering niet als afbeelding maar als belichaming van het licht èn de kleur zelf, als bron van dat wat licht straalt.

Forma Lucis VI. Een installatie voor twee monitors, een kleine en een grotere, ingebouwd in sculpturale vormen, hangend op ooghoogte aan de muur in een verduisterde ruimte. De monitors zijn zo bevestigd dat ze elkaar reflecteren. Voor de monitors zijn stukken glas vastgemaakt; op de plaat voor de kleine monitor bevindt zich een paars vlak. De zeven minuten durende tapes tonen abstracte beelden van het gekleurde, elektronische licht van de beeldbuis zelf. (Ik probeer de monitor zelf de betekenis van het werk te laten zijn, zodat er een verhouding met de beschouwer tot stand komt zonder verwijzing naar een andere wereld.) Zoals het glas diffuus werkt en het licht verstrooit, zo zijn ook de andere sculpturale delen rond de monitors er om licht en kleur te geleiden, te projecteren en te reflecteren. Forma has VI ontvouwt zich beeld voor beeld en de in elkaar reflecterende monitors zorgen voor een constant veranderend spel van licht en kleur, waarbij wat je ziet ook afhankelijk is van waar je slaat. Het licht als onthuller van vorm en het licht als vorm. Het licht als aanleiding tot het werk en zijn bron, het werk zelf: niet de representatie maar de presentatie van licht.

Forma Lucis is geen poging om een middeleeuwse religieuze beleving te herstellen - alsof dat zou kunnen in de twintigste eeuw - maar wèl om de essentie en de werking van kunst in de kunst zelf te zoeken. Kunst opgevat in ruime zin, als een activiteit en niet alleen als een produkt. De Forma iuc/'s-werken zijn ook de demonstratie van een houding, van een mentaliteit waarin de kunstwerken, als betekenisvolle objecten, de concrete en zichtbare resultaten zijn van een overkoepelend, geestelijk proces: de activiteit van het denken maakt samen met de tastbaarheid van de werken de kunst uit. Het licht opgevat als de hoogste geestelijke waarde, het werk als een streven om dat in materie uit te drukken. Alleen in die zin dus mystiek.