Hifi-loos Kwartje zoemt

Het medium waarin ze hun kunstzin uiten staat een in principe oneindige vermenigvuldiging toe, maar in de praktijk trekt hun werk vaak minder belangstelling dan een ouderwets eenmalig schilderijtje.

Er zijn mensen die zeggen dat dat aan het vastgeroeste gedrag van de kijkers, de musea en de media ligt; er zijn er die zeggen dat de moderne communicatiemedia niet gemaakt zijn om kunst, maar om weerberichten en arbeidsvitaminen te verspreiden. En er zijn doorzetters, die het toch proberen.

Zo’n die-hard is kunstenaar en organisator Heiner Holtappels. Hij houdt zich al geruime tijd bezig met projecten die de kunst uit hun gesubsidieerde en museale reservaten moeten bevrijden, om haar naar de particuliere consument te leiden. Kunst, die de vervreemding van het l'art pour l'art te lijf gaat door het dagelijkse leven in het werk op te nemen of, zoals de titel van een installatie van Holtappels uit 1986 luidt: Kunst in mis und unsherum.

Eén van Holtappels’ organisatorische projecten is Nederland 4, geen tv-net, maar een kanaal waarlangs videokunst direct aan instellingen (en particulieren) wordt verhuurd of verkocht. Begin oktober opende hij een nieuw kanaal, dit keer voor geluidskunst: een geluidsgalerie, uitsluitend telefonisch te bezoeken via het nummer 06 - 320 328 99 (50 cent per minuut). De geluidsgalerie is, volgens Holtappels, een experiment. Hij wil onderzoeken of het werkt, kunst op de telefoon, of er behoefte aan is, of er een publiek voor bestaat en -we’re living in a material world - of het kostendekkend geëxploiteerd kan worden, zonder de Amsterdamse gemeente-subsidie, die nu nog onontbeerlijk is.

Het medium telefoon heeft natuurlijk grote nadelen: het levert het beroerdste geluid dat tegenwoordig verkrijgbaar is en alleen een gewiekste doe-het-zelver slaagt erin om dat geluid comfortabel via zijn hifi te beluisteren, in plaats van zweterig via de hoorn. Toch heeft dit primitieve apparaat al eerder kunstenaars aangetrokken, variërend van Fluxus-lid George Brecht, met zijn telephone events van 1961 (When the telephone rings, it is answered), tot de telefonische performances van Franklin Aalders. Ook het galerie-idee is al eens eerder geprobeerd in Zwitserland, waar een jaar of tien geleden Une Espace Parlée per telefoon te bereiken was.

Heiner Holtappels wil zijn galerie vullen met werk dat speciaal voor het 06-podium is gemaakt en nodigde daartoe, behalve zichzelf, ook Cas de Marez, Peter Zegveld, Peter Borgers en Toine Horvers uit. Elke kunstenaar krijgt de lijn een maand ter beschikking en elk kunstwerk wordt aan het begin van die maand tijdens een vernissage gepresenteerd.

Het eerste werk, dat op de 06-lijn te beluisteren is, werd gemaakt door stemkunstenares Cas de Marez. Bij een eerdere stemperformance liet zij weten: Een ruimtelijke, fysieke context roept klankreacties in me op. Mijn stem is in principe hetzelfde, maar de omstandigheden, de omgevingen verschillen. Bij het ter perse gaan van dit nummer was De Marez’ werk nog niet gereed, maar het lijkt aannemelijk dat zij ook de ruimte van de telefoon middels een stemperformance gaat verkennen.

Hoewel uit hun oeuvre geen speciale affiniteit met de telefoon blijkt, zegt Holtappels zijn collega: op het hart gebonden te hebben om rekening te houden met de technische beperkingen van het medium. Het spijt hem overigens dat de telefonie nog zo weinig ontwikkeld is: Technisch is het best mogelijk om op hifi-niveau te telefoneren, maar die techniek is nog niet bereikbaar gemaakt. Het is wel een spannende ontwikkeling; met een computer en digitale telefoon kun jegeluidswerken van zeer hoge kwaliteit versturen! Van dat soort ontwikkelingen is de vernieuwing in de kunst te verwachten, niet van die eeuwige variant op het schilderij. Museumkunst heeft voor hem afgedaan: Niet meer in ontwikkeling, niet meer betwijfelbaar. Musea zijn mausolea.

Het experiment met de 06-lijn duurt vooralsnog vijf maanden. Ook Holtappels heeft een bepaalde scepsis gezien de beperkingen van het medium: het is nu eigenlijk alleen interessant voor kunstenaars die van die beperkingen gebruik willen maken. Eén ding heeft de geluidsgalerie in ieder geval voor op elk ander distributiekanaal: hij is dag en nacht geopend.