Dat is eigenwijs en gaat dwars in tegen een trend die al veel langer bestaat dan ons periodiek. Mediamatic groeit van 48 pagina’s naar 144. Van 190 naar 500 gram. Juist aan het eind van een ruim vijf eeuwen lange ontwikkeling waarbij het boek steeds lichter wordt en goedkoper bovendien. Gutenberg drukte zijn eerste bijbel in het midden van de 15de eeuw. Het monster woog 22 kilogram. Sinds die tijd is het boek voortdurend lichter geworden. Ook de prijs ging verder omlaag.
Je kunt dus zeggen dat het verdwijnen van het boek de verspreiding mogelijk maakte.
De introductie van de boekdruk zèlf was echter het eerste – en misschien wel grootste – kwaliteitsoffer. Het gedrukte boek was slechts een slap aftreksel van de prachtige manuscripten uit die tijd. De monniken hadden altijd gestreefd naar regelmaat en perfectie bij het schrijven van hun boeken. Die inspanning verleende hun boeken pagina voor pagina een heel bijzondere kwaliteit. De uitvinding van Gutenberg produceerde een grotere mate van regelmaat en perfectie zonder enige moeite. Mechanisch. Liefdeloos. Goedkoop.
De zorg over de verschrikkelijk teloorgang van onze trotse Europese boekencultuur was natuurlijk niet besteed aan de mensen die voor het eerst een boek konden kopen. Anderen konden zich opeens meerdere boeken veroorloven. Of, mooier nog, ze bespaarden zoveel op hun bijbel dat ze een hogere kerktoren konden betalen!
Sindsdien is het met het boek alleen maar minder geworden: standaardbanden, machinaal geproduceerd papier, offsetdruk, papieren banden, brocheren, pocketboeken, houthoudend papier, laserprint, lumbacken. Boeken werden zo betaalbaar en goed verspreid dat ook mensen die minder geld en macht hadden ze konden uitgeven. Een paar eeuwen na Gutenberg ontstond zelfs een hele nieuwe kunstvorm: de literaire roman. Iedereen leerde lezen en Europa ontwikkelde zich cultureel, intellectueel en politiek op zeer voorspoedige wijze. Dankzij de brede beschikbaarheid van het goedkope boek. Dankzij het – gedeeltelijk – verdwijnen van het fysieke boek.
De klachten over het afnemen van de kwaliteit klinken echter steeds weer. Dat is het mooie van boeken: mensen hebben er een zeer emotionele band mee. Zodra de boeken er iets minder gezond en weldoorvoed uitzien maken ze zich onmiddellijk zorgen. De suggestie dat het gedrukte boek geheel zal verdwijnen leidt dan ook meestal tot hevige emotionele protesten. De boekenliefhebbers roepen in alle toonaarden dat het boek nooit, nooit zal verdwijnen. Dat is natuurlijk ook niet zo. Boeken voor boekenliefhebbers zullen heus nog wel gemaakt worden in de toekomst. Boeken voor lezers echter, die zullen binnen afzienbare tijd elektronisch worden. Niet omdat lezers niet van papier houden, ook niet omdat elektronische boeken beter zijn.
De oorzaak voor het verdwijnen van het gedrukte boek is economisch. Elektronische boeken zijn gewoon veel goedkoper. Ze kosten zoveel minder om te vermenigvuldigen en om te verspreiden dat een elektronische roman makkelijk voor 20 procent van de prijs van een papieren roman verkocht zal worden. Viervijfde deel van de prijs die wij voor boeken betalen gaat op aan papier, drukken, binden, magazijnen, distributiecentra, vrachtvervoer, boekwinkels en andere zaken die niets met de inhoud te maken hebben.
Zodra de elektronische tekstlezers een generatie verder zijn zullen we moeten kiezen: de nieuwe Amis op papier voor veertig gulden of de nieuwe Amis digitaal voor acht. (Schrijver en uitgever verdienen overigens meer als we voor digitaal kiezen…) Vanaf dat moment zullen de boekenliefhebbers steeds meer gaan betalen voor goed verzorgde boeken die in steeds kleinere oplagen verschijnen en daarom in een vicieuze cirkel van prijsstijging terechtkomen.
De digitaal verspreide literatuur zal verkocht gaan worden op een manier die lijkt op die van videospellen of websites. Het eerste hoofdstuk kan iedereen downloaden om te kijken of het bevalt. Daarna kies je of je de rest voor een paar gulden neemt, of misschien wel gratis leest met reclameboodschappen in de marge. De nieuwe Amis zul je waarschijnlijk ook nog kunnen bestellen op papier. Zijn oplagen zijn zo groot dat ook één tiende van de gebruikelijke stapel boeken nog wel economisch geproduceerd zal kunnen worden. Minder goed verkopende schrijvers zullen echter snel niet meer gedrukt worden.
De liefhebber van het boek zal dat betreuren, de liefhebber van literatuur zal het toejuichen: lezen wordt goedkoper en de drempel om een tekst uit te geven wordt lager omdat niet meer in oplagen geïnvesteerd hoeft te worden.
Cultureel wordt het sowieso spannend. Het massale gebruik van interactieve media zal tot nieuwe culturele vormen leiden. Zoals de verspreiding van het goedkope boek de literaire roman opleverde, zo zal de verspreiding van genetwerkte interactiviteit ook ruimte bieden aan grote culturele ontwikkelingen.
Het zal misschien nog wel een decennium duren voor de hierboven geschetste situatie werkelijkheid is. Voor ons is echter nu het moment gekomen. Mediamatic heeft lang gezwolgen in haar liefde voor het boek. Nu is echter voor ons het moment gekomen om voor de artikelen en reviews definitief over te stappen op het digitale formaat. U vindt ons op www.mediamatic.net. We hebben overigens via onze uitstekend bezochte website al een paar jaar meer lezers online dan op papier… Vanaf nu zullen we de energie die we in de papieren versie stopten, gebruiken om de online versie van Mediamatic verder te ontwikkelen.
Bovendien zullen we doorgaan met het fysiek distribueren van CD-ROMs en in de toekomst DVD’s. Waarschijnlijk zal de CD-ROM eerder afgeschaft worden dan het gedrukte boek. Op dit moment worden er voor CD door een groeiend aantal kunstenaars en ontwerpers goed werk gemaakt. Dat werk zullen we blijven selecteren en verspreiden per abonnement en in de losse verkoop.
Over een paar generaties zullen we geamuseerd terugkijken op al die materiaalverspilling uit het tweede millennium.
Grafiek van het gemiddelde gewicht van het boek sinds Gutenberg. De daling is spectaculair.
