Stil was het op en om het slachtveld nooit. Ter opwekking van de strijdlust werd er door de combattanten vanouds gezongen, gescandeerd en gedanst op gemakkelijk in het gehoor liggende, repetitieve muziek. Zinsbegoochelende klanken die de opmars naar de veld van eer begeleidden of de werving van landsknechten de onmisbare luister gaven.
Tot de buskruitrevolutie de Europese beschaving in nieuwe kluisters van moordende afhankelijkheid sloot klonken er in de gewapende strijd slechts de slagen van metaal op metaal. De rustieke bijklank van het doodslaan die in de Nederlandse woordenschat bezonken is in de term ‘wapengekletter’. Er spelen nog wel militaire kapellen en er klinken nog steeds geschreeuwde commando’s, maar het zijn de resten van een orale krijgscultuur die in de marge van technische gewelduitoefening standhouden.
Sinds de aanwending van explosieven voor oorlogsdoeleinden is het langzamerhand een hels lawaai geworden op de velden van eer. Het medialandschap van Waterloo werd gedomineerd door de artillerie. De geschutmonden bulkten een dikke wolk kruitdamp over de akkers en onttrokken de vijandelijke eenheden – hoewel nog zo nabij – aan de visuele waarneming. En de bombardementen veroorzaakten een enorm kabaal. Murray, een nuchtere cavalerist, beschreef het eenvoudigweg als oorverdovend; Gibney, hulpchirurgijn van het 15de regiment huzaren, zei dat het lawaai zo hard en aanhoudend was... dat je nauwelijks kon horen wat je buurman zei (hij had het met name over het beginbombardement); Mercer was aan het eind van de dag bijna doof – en we mogen dat gewoon letterlijk opvatten.
De kracht van de granaten en de omvang van de legers was in de Eerste Wereldoorlog zo groot dat het bulderen van het westelijk front tot in Engeland te horen was. ''Ze konden de oorlog gewoon horen, ten minste als ze in Surrey, Sussex of Kent woonden, waar de artillerie niet alleen hoorbaar was, maar met de wind uit de juiste hoek, heel duidelijk hoorbaar. Toen de mijnen in Messines tot ontploffing werden gebracht, was de klap niet alleen te hóren in Kent: de lichtflitsen waren er ook te zíen. Het geschut was met name hoorbaar bij de voorbereiding van een grote aanval, als ze een week of tien dagen onafgebroken vuurden. Zo herinnert Edmund Blunden zich dat in de dorpen in Southdown schoolkinderen verbaasd stonden over het ononderbroken getrommel en gekletter van de ramen, toen tegen het einde van Juni 1916 de artillerie de Duitse prikkeldraadversperringen trachtte te verwijderen voor de aanval aan de Somme.
Voor de soldaten die in de loopgraven stonden was de herrie van de inslagen een van de meest verschrikkelijke kanten van de oorlogservaring. Er ging vrijwel geen dag en geen nacht voorbij zonder verscheurd te worden door een infernaal gebulder. Zelfs dichters kwamen woorden tekort om deze gewaarwording over te brengen. Remarque deed in zijn roman Im Westen nichts Neues een poging de kakofonie te verwoorden. Het gebulder van het geschut zwelt aan tot een dof gedreun en neemt dan weer af tot reeksen inslagen. De droge salvo’s van de mitrailleurs ratelen. Boven ons hoofd is de lucht vol met een onzichtbaar gieren, huilen, fluiten en sissen. Het zijn de kleinere stukken geschut; maar daar tussendoor orgelen ook de grote kolenhokken, die hele grote blokken door de nacht slingeren, die ver achter ons neerkomen. Met hun holle, hese, verre roep – als bronstige herten – banen ze zich een weg hoog boven het gehuil en gefluit van het kleinere geschut...
Van Engelse zijde beschikken we, van de hand van Charles Carrington, over een poging tot beschrijving van het auditieve geweld dat de verschillende projectielen veroorzaakten. Elk kanon en elk projectiel had zijn eigen persoonlijkheid... Soms kon een stuk veldgeschut met een plop als een champagnekurk uit haar loop schieten, met een voortdurend zoemend crescendo overvliegen om vervolgens met een geheel voorspelbare klap te ontploffen; een andere keer kon er een granaat afgeschoten worden door een ver verwijderde batterij zwaar geschut, die een enorme boog in de lucht aflegde, ondertussen al maar vaart winnend en lawaai makend als een aanstormende sneltrein, log en zeker... Bepaalde granaten floten, andere gierden, en weer andere zwalkten door de lucht en klokten als water dat uit een karaf wordt gegoten.
Machteloos in dit chemisch concert voegden zich de kreten van de getroffenen. Het gejammer van creperende soldaten. Het gekerm van zwaargewonden. Geschreeuw van dienstplichtigen die gek waren geworden van angst. En, omdat aan het begin van de eeuw de legers nog niet volledig gemechaniseerd waren, het gesteun van aangeschoten en verbrande lastdieren. Remarque: Ik heb nog nooit paarden horen kreunen en kan het niet geloven. Het is de jammerklacht van de wereld, het is de gemartelde schepping, een wilde, wrede pijn, die daar kreunt. We zijn bleek. Detering richt zich op. Dierenbeulen, maak ze toch af! We gaan zitten en houden onze oren dicht. Maar dat verschrikkelijke gerochel en gekreun en gejammer klinkt overal doorheen. We kunnen bijna alles hebben, maar dit doet ons het zweet uitbreken. Je zou willen opstaan en weglopen, om het even waarheen, alleen om dat gekreun niet meer te hoeven horen. En dan zijn het nog geen eens mensen, alleen maar paarden. Ze moeten in paniek zijn. Paarden sterven anders altijd zwijgend.
Het kernwapen is binnengehaald als een revolutionair wapen. Vervuld van zijn mogelijkheden hebben militairen al bijna vijftig jaar gewerkt aan de vervolmaking ervan. Eerst was er de schone bom, en later kwam er de neutronengranaat die zijn vernietigende werking louter ontleent aan de intense straling die hij zou verspreiden. Onvermeld blijft vaak dat ook de explosie van een atoombom lawaai veroorzaakt, onvoorstelbaar veel lawaai. De Nederlandse krijgsgevangene René Schäfer was een van de getuigen van het werpen van de atoombom op Nagasaki. Op hetzelfde moment dat Wim de keuken binnenkwam, riep een Japanse wacht, die met ons meegekomen was en achter me stond: Hikoki! Hikoki! Ik schrok en toen ik vliegtuigmotoren hoorde, liet ik me instinctief in de greppel rollen. Toen ik plat op mijn buik lag, flitste er boven mijn rug een fel licht op. Ik voelde de hitte van het licht over me heen strijken, me nergens rakend omdat ik me met kracht tegen de bodem van de greppel drukte. Daarna volgde een donderslag die tienvoudig in de grond scheen na te dreunen. Het werd stikdonker in de greppel en ik hoorde iemand roepen: ''Ik ben blind! Ik ben blind!
Specifieke Geluidswapens
De onvoorstelbaarheid van de oorlog vloeit ten dele voort uit de extreme mate waarin een zintuig als het oor geprikkeld wordt. Hels kabaal en absolute stilte. De Vietnamese oud-generaal maakte als militair verschillende keren op de Ho Chi Minh route bombardementen door b-52 bommenwerpers mee. ''Als we de bommenwerpers hoorden, begonnen we meestal te zingen. Op die manier probeerden we het geluid van de vliegtuigen en de explosies weg te zingen. Sommigen begonnen keihard op de Amerikaanse piloten te schelden. Het ergst waren de momenten na het eerste bombardement. Dan werd iedereen doodstil. Omdat we uit ervaring wisten dat meestal vrij snel daarna een tweede, nog verschrikkelijker bombardement zou volgen. En je wist uiteraard nooit of je het volgende ook zou overleven. Na zo’n bombardement waren niet alleen de mensen stil. Ook de natuur bleef roerloos. Vogels gaven geen kik meer. Zelfs de wind leek te zijn weggevaagd. Een angstaanjagende, haast wurgende stilte had ons in zijn greep.
''Op basis van de opgedane frontervaring heeft de wapenindustrie zich toegelegd op het ontwikkelen van specifieke geluidswapens. Amerikaans onderzoek in de Tweede Wereldoorlog had bijvoorbeeld uitgewezen dat soldaten het geluidsgeweld als even beangstigend ervoeren als de trefzekerheid en de vuursnelheid van de wapens waarmee ze bestookt werden. De wetenschap dat het kabaal dat een wapen produceert niet dodelijk is kan de beangstigende werking niet wegnemen. De lawaaiproductie is dus bij uitstek een element uit de psychologische oorlogvoering. De Duitsers hebben dit inzicht aangewend bij het ontwerp van hun Stuka’s. De vleugels van deze duikbommenwerpers waren van sirenes voorzien die in werking werden gesteld aan het begin van een duikvlucht naar een doel. De sirenes veroorzaakten een afschuwelijk gehuil waarmee de psychologische uitwerking van een aanval een veelvoud werd van het vernietigend effect van de bescheiden bommenlast die ze afwierpen. De Stuka kwam in een contemporain onderzoek als het meest gevreesde wapen uit de bus. Beschouwt men bovendien het feit dat de meeste afgeschoten granaten hun doel missen en slechts een gebulder produceren, dan fungeert de artillerie vanuit het audio-perspectief hoofdzakelijk als een psychologisch wapen.
Het geluidswapen is daarom zo effectief omdat het een werking heeft die niet meer via het oor alleen geschiedt. Hard geluid hoort men niet louter via de gehoorgang. De schedel zelf gaat fungeren als een resonantiebodem en brengt op zijn beurt de luchttrilling over op het trommelvlies. Bij nog hogere geluidsniveaus en specifieke frequenties wordt het lichaam met al haar vliezen en membranen rond en tussen de organen tot een klankkast. De somatische werking van geluid wordt tegenwoordig ook in de popmuziek gebruikt. Throbbing Gristle noteerde hieromtrent: Bekijken we op laag niveau de effecten van infrageluid, dan is 7 hz een nare ervaring, die resulteert in onpasselijkheid en braken, kan 9 hz epileptische aanvallen veroorzaken en 12 hz spontane darmbewegingen. 39-40 veroorzaakt een plezierig gegons dat men door het lichaam voelt tintelen, als bij het horen van goede muziek. Op zeer lage niveau en wanneer men er lang aan blootgesteld wordt, veroorzaakt 3 hz depressies, wrevel en irritatie. Het experiment van de Franse professor Vladimir Gavreau om met een superfluit, die aangeblazen werd door een straalmotor, onhoorbare, zeer lage tonen te produceren waarmee menselijke organen kapotgetrild zouden kunnen worden, is een operationalisering van dit wetenschappelijke inzicht.
Noch de zuivere psychologische noch de pure somatische geluidswapens zullen op korte termijn het explosief kunnen vervangen. Het explosief zelf is een perfect multidestructief wapen. De moderne schilden als pantserwagens, bunkers en vliegdekschepen die de gemechaniseerde krijgers moeten beschermen versterken de terroriserende werking van het geluid dat bij een explosie ontstaat. De desoriëntatie neemt nog meer toe wanneer de soldaten niet kunnen inschatten waar het geluid vandaan komt. Richard Holmes: Het garnizoen van de Franse forten van Verdun in 1916 was beter beschermd tegen het geschutvuur dan hun kameraden bovengronds die de beschietingen in granaattrechters moesten incasseren. Het geraas van de granaatinslagen op de forten – het was, zei een overlevende, alsof je in een enorme trommel zat'' – en het wachten op de inslag van de volgende granaat maakte mensen helemaal gek.
''Verschillende veteranen uit de Falkland Oorlog hebben op het feit gewezen dat de ergste plaats om een luchtaanval mee te maken benedendeks was. Niet alleen werd daar het lawaai versterkt, maar er was geen enkele manier om erachter te komen om wat voor gevaar het ging. Het was oneindig veel beter – hoewel feitelijk gevaarlijker – om aan dek de Skyhawks te kunnen zien die spitsroeden liepen tussen het geschut- en raketvuur. Ook om die reden is het niet te verwachten dat het binnenkort stil wordt op het slagveld. Het transauditieve tijdperk van het ‘silent killing’ is vooralsnog niet aangebroken.